روستای خانقاه
اجتماعیُ فرهنگی ُتاریخیُ مذهبیُ...روستای خانقاه
اجتماعیُ فرهنگی ُتاریخیُ مذهبیُ...درباره من
روستای خانقاه یکی از 65 روستای شهرستان پاوه است که در 3کیلومتری آن شهرستان واقع گردیده است.
ازشمال به پاوه ،ازجنوب به کوه آتشکده ،از شرق به روستای بندره واز غرب به روستای گلال ونهایتا مرز عراق ختم می شود.
طبق آماررسمی، روستای خانقاه سال 1389دارای 380 خانوار باجمعیتی بالغ بر 1487نفر می باشد.
امیدوارم لحظات خوبی رادراین وبلاگ سپری کنید،باماباشیدانشاالله دست خالی خارج نخواهیدشد.
ادامه...
ادبیات غنایی در اورامی با تاکید بر اشعار مولوی کرد
عکس:محمدبیگ شاعرونقاش خانقاهی
تهیه وجمع آوری: زهرا عظیمی
مقدمه
غنا در لغت به معنای سرود و آواز خوش است که معادل لاتین آنlyrik است و ادبیات غنایی گونه ای از ادبیات است که با زبان نرم ولطیف با استفاده از معانی عمیق و نازک به بیان احساسات شخصی انسان می پردازد
ادب غنایی به صورت داستان، مرثیه ، مناجات ،بث الشکوی ، وتغزل و در قالب هایی چون غزل ، مثنوی ، رباعی و قصیده مطرح شده است
ادبیات عرفانی ، که بسیار غنی و گسترده است در حوزه این نوع ادبیات قرار دارد نوع عرفانی آن در زبان فارسی در قرن ششم توسط سنایی رشد کرده وبوسیله نظامی به اوج خودرسیده است
زبان اورامی در قرون متمادی زبان شعر و ادب کردستان جنوبی بود و همین امر باعث گردید تا افرادی چون مولوی سید یعقوب ماهیدشتی و.......... اشعار خود را به این زبان بسرایند در حالیکه زبان مادری آنان اورامی نبوده است.
این سئوال پیش می آید که چرا این شاعران و دهها شاعر دیگر مانندشیخ حسن مولانا احمد بگ کوماسی و غالب شاعران سنندج ، بانه ، سقز ، مریوان و شاره زور عراق اشعار خود را به این لهجه سروده اند؟
تنها دلیل آن به نظر اینجانب بر تری لهجه اورامی در زمینه شعر بر سایر لهجه های زبان کردی است واین مطلب رانباید از یاد ببریم که اورامی برای وزن و قافیه بر لهجه های دیگر کردی تفوق دارد
ز شاعران غنا سرای اورامی می توان از مولوی ، صیدی هورامی، خسته خانگایی، میرزا عبدالقادر پاوه ای و......... را نام بردکه در اینجا صرفا تاکید ما بر اشعار مولوی است و نمونه هایی از اشعار اورامی سرایانی که زبان مادریشان این لهجه نبوده به صورت خلاصه خواهیم آورد .
نمونه هایی از اشعار غنایی در زبان اورامی
1 : نمونه ای از اشعار سید یعقوب ماهیدشتی
دله دامه‌نی،دله دامه‌نی هی دل گیروَردَ‌ی حلقه‌ی دامَنی
هَر کام مَوینی هَر ناکامَنی هر کار مَکَری هَر بدنامَنی
مِن هر دوا کَم تو هر زامَنی تو تا کی نه فکر سَودای خامَنی
هرگز خیالت ساتی جَم نیَن پای خُصه و خیال له لات کَم نیَن
چو دنیا دَسِت وه یَکدَم نیَن صراحیت نه صَوت زیر و بَم نیَن
هر کار مَکَری هر بَد نامَنی تو تا کی نه فکر سَودای خامَنی
فرهاد پَی شیرین،مجنون پَری لیل ئی پای بیستون،ئو صحرای دُجَیل
سَنان و زاری پی زن و اُوَیل ورقه پی گلشاد بگردی چون سَیل
لی عاشقانه تو چون کامَنی تو تا کی نه فکر سَودای خامَنی
گا پروانه‌ی دَور شمع جمالانی گا همراز راز کمر لالانی
گاهی سکوتی گاهی نالانی گا چون اَودالان ویل مالانی
نه بی قراری نه آرامَنی تو تا کی نه فکر سَودای خامَنی
شیرین مَوینی حسرت باریتَن تلخی مَوینی شین و زاریتَن
زشتی،زیبایی،بی قراریتَن پس تو چه درمان درد کارتَن
من هر دوا کَم تو هر زامَنی تو تا کی نه فکر سَودای خامَنی
ای دل پی جیفه حسرت مَوازی جیفه پیدا کَی پی چیش مَبازی
چون هر ساعتی وه یَی مجازی دنیا پیت بیَن نَمَوی راضی
ودر اشعار دیگری می گوید:
زلیخام چینش زلیخام چینش چین چین و پا چین له بان چینش
هَی هَی جو حیان خیاطه‌ی چینش به به ژَو شعاع شوق جبینش
احسن لَو بالای نیشَکرینَش آفرین وه صنع حُسن آفرینش
رو رو لَو گونای لاله‌ی بهاری وَی‌وَی لَو لوان پرده‌ی گُلناری
خاص خاص وه‌و خالان لاجَوردکاری فغان وه زِنجان پر له مِرواری
فریاد وه خنده‌ی شکر قرینش آفرین وه صنع حُسن آفرینش
وه وه وه گردی فنجان زنجَش خال اختر آسا نَصبَن له کُنجَش
بیداد وه زردی زَوج تُرَنجَش پنهان وه حلقه‌ی طغرای گُرَنجَش
2- نمونه ای از اشعار ولی دیوانه
قَدرت کَم کَردَن قَدرت کَم کَردَن شکل تو له دَور جهان کَم کَردَن
پیشانیت بیضای صبح دَم کردن قوس و قزح وار له روش خَم کردن
کمان ابروت سر وه هم کردن پروانه‌یگ چون من دل پر خَم کردن
دیده‌ت چون جَیران نوای رَم کردن باران گیسوت چون اَرقَم کردن
سَودای موژانت مست سَم کردن پَی درده داران چند ستم کردن
زلفانت وه عطر عنبر نَم کردن بینیت وه پرگار یار رقم کردن
دو گونات چون بدر دو هفتم کردن دهانت له شکل چای زمزم کردن
سی و دو دگانت گوهر زم کردن نه برج دهان تو محکم کردن
نطقت چون عیسی بن مریم کردن به وینه‌ی اوسان پیت کَرَم کردن
زنجت چون گوهر دانه‌ی یَم کردن گردن مینای مَی شای عجم کردن
لبانت یاقوت له روش خَم کردن دانه و جواهر وه توش جَم کردن
رازانت من لال هم اَشَم کردن هر چی پیم کردن هیمرای کَم کردن
خالانت چون نقش روی خاتم کردن چای تینیت وه عطر بوی آدم کردن
جَبینت دو طرح گُل وه دَم کردن یعنی دو قندیل نامش مَم کردن
دو بازوت بلور مُرَخَم کردن پنجه‌ت وه حنا پی رقم کردن
سَول قامتت چون عَلَم کردن گاه لرزان گا راس گاهی خَم کردن
شیوه‌ی دلبران چهان جَم کردن گشت وه سرمایه‌ی تو محکم کردن
بنازم وه‌و کَس ای رقم کردن هم شمع شیوه‌نی نامت شَم کردن
غنا در شعر مولوی تا وگوزی:
مولوی کُرد(تاوگوزی)
سید عبدالرحیم فرزند ملا سعید نوه ملا یوسف جان فرزند ملا ابوبکر مصنفی چوری که منتسب به سید محمد زاهد که معروف به پیر خدر شاهو است می باشد . تخلص شعری وی ( مه عدوومی ) است و در فرهنگ و ادبیات کردی به مولوی مشهور است .مه وله وی (مولوی ) در سال 1221 هجری قمری در روستای سرشانه ( سه رشانه ) در منطقه تاوه گوز کردستان عراق در خانواده ای فرهنگی - دینی چشم به جهان گشود . در کودکی همراه با خانواده به روستای بیژاوه نزدیک شهر حلبچه می رود و در آنجا نزد پدر قرآن می آموزد همزمان کتاب های مقدماتی فارسی و صرف و نحو عربی را نیز آموخته است . پس از آن همچون بسیاری از طلبه های کردستان برای فراگیری علم به شهر پاوه رفته است و پس از فراگیری علوم در شهر پاوه به چور از توابع مریوان رفته و پس از آن به سنه (سنندج ) رفته و در مسجد وزیر به تحصیل علوم زمان پرداخته است سپس به بانه و پس از آن به سلیمانی ( سلیمانیه ) رفته و در مسجد گه وره ( بزرگ ) آن شهر از خدمت عالم بزرگ شیخ معروف نودی استفاده نموده است سپس به مسجد جامع حلبجه رفته و از وجود شیخ عبدالله خه رپانی استفاده نموده بعد از ان به قه لای جوانرود رفته و پس از آن دوباره به سنه (سنندج ) رفته و در مسجد دار الاحسان مدتی بیشتر از بار اول راگذرانده است . سپس به سلیمانی ( سلیمانیه ) رفته و در خدمت ملا عبدالرحمن نودشه ای که مفتی سلیمانیه بوده و امام مسجد مه لکه ندی بوده است درس طلبگی را تمام کرده و موفق به اخذ اجازه از محضر ایشان گردیده است .
پس از آن به روستای چروستانه در اطراف حلبچه رفته و در آنجا به تدریس پرداخته است . پس از مدتی هوای تصوف اورا مجذوب کرده و گرفتار ذوق اهل معنا می گردد و بهمین دلیل به شهر ته ویله رفته و صوفی شیخ عثمان سراج الدین که خلیفه مولانا خالد نقشبندی بزرگ طریقه نقشبندی در کردستان می شود . و مدت زیادی را به عنوان مرید شیخ سراج الدین بسر می برد . پس از چند سال به روستای بیاویله نزدیک حلبجه می رود و پس از مدتی به روستای گونه رفته و چند سال نیز در آنجا می ماند . سپس به شه میران که در آن زمان تحت اداره شیخ علی عبابیلی بوده است می رود که شیخ علی احترام بسیار زیادی برای مولوی قایل بوده است اما پس از مدتی عثمانی خاله بدستور محمد پاشای جاف اداره شه میران را از شیخ علی گرفته و بهمین دلیل مولوی راهی روستای سه رشاته که زادگاه اوست می شود و در همان روستا دیده از جهان فرو می بندد .
او در میان قوم کرد دارای شخصیت ادبی و مکانت زیادی است و با آثار بدیع و شامخی که از خود به جای گذاشته هر روز و هر زمان به ارزش آن افزوده می گردد
مولوی تربیت یافته مساجد و تکا یا ی کردستان ایران و عراق می باشد وی همیشه در سفر بوده و در این راه مشقات زیادی را تحمل نمود
او زندگی خود رابا کمال زهد و ورع و شجاعت وتواضع و فقر مالی گذراند و با این حال همیشه قانع و راضی به رضای پروردگارش بود
مولوی در سالهای حیات خویش با چند حادثه و فاجعه سخت مواجه شده است ( آنگونه که از شعرهای او برمی آید ) اول سوختن کتابخانه مولوی که در آن کتابهای بسیار و نوشته ها و حتی دیوان شعر او می سوزد . دوم وفات عنبر خاتون همسر مولوی است که آنگونه که پیداست احترام و عشق زیادی به او داشته است . سوم از دست دادن بینایی بمدت هفت سال که همان باعث وفات و افول ستاره ای بی بدیل در آسمان شعر و ادب اورامان و کردستان می شود . سر انجام مولوی پس از 79 سال عمر سراسر با برکت در سال 1300هجری قمری دیده از جهان فرو بست . از مولوی آثار ارزشمندی بجای مانده است .
الفضیله : که شامل 2031 شعر عربی است و در سال 1285 هجری قمری آنرا به رشته تحریر در آورده است
العقیده المرضیه : مشتمل بر 2452 شعر کردی که در سال 1352 هجری قمری از سوی محی الدین صبری النعیمی در مصر بچاپ رسیده است . اولین بیت دیوان اینگونه آغاز می شود :
زوبده ی عه قیده و خو لاصه ی که لام ..........هه ر له تو بو توس ثه نای تام
الفوائح : که شامل 527 شعر فارسی است که همراه العقیده در سال 1352 توسط محی الدین صبری النعیمی در مصر بچاپ رسیده است . بجز این موارد کتابی در باره اصول طریقه نقشبندی از ایشان بجای مانده است .
سه آثار فوق در رابطه با شعر ؛ علم کلام بوده و مولوی در این کتا بها توانسته است اصول دین را بیان کرده قضایای فلسفه و عقاید اسلامی را به شیوه خیلی زیبا حل نماید
دیوان شعر : این منظومه به زبان اورامی بوده و شامل قصیده ؛ وصف و رثا؛ و مدح و مناجات بدیعی است که در نوع خود بی نظیر می باشد این دیوان به اهتمام مرحوم علامه مدرس جمع آوری و منتشر گردیده است
و همچنین آثار زیادی از این عالم بزرگ در آتش سوزی منزلش متاسفانه از بین رفته است
ماموسامولوی که همواره گرفتار احوالِ ترقی خواهِ درونیِ خود بود ، با دلالت و پیروی دوست و پیرش نودشی به خدمت حضرت سراج الدین رسید و در طریقت ایشان سالک شد. به سیر آفاق و انفس پرداخت و بسیاری از شهرها و قصبات کردستان و بلاد دیگر را سیاحت کرد تا به کمال مطلوب رسید و در میان دانشمندان و ادبای کرد ممتاز شد؛ خصوصاً در علم ِکلام مهارت یافت و ابهامات ِکلامی و فلسفی را بیشتر با ذوق و کشفیاتِ درونی خود از میان برداشت ، به گونه ای که آثار کلامی ایشان عالیترین آثار متألهین این سامان است.
مولوی درآثار منظوم خود علاقة باطنی اش را به طریقت و پیران کبار سلسله نشان می دهد. دربارة ایشان به جرأت می توان گفت که از لحاظ ادبی و کلامی بعد از مولانا عبدالرحمن جامی کسی چون او در آن سلسله به شکوفائی تام و تمام نرسیده است ؛ عارف روشن ضمیری که روان به حقیقت رسیده اش از ما و منی ها رسته و به اهل الله پیوسته بود. نقل است زمانی برای ملاقاتِ دوست و هم سن وسال خود حضرت شیخ عبدالرحمن خالص طالبانی راهی کرکوک شد و در بامدادی قبل از طلوع سحر به خانقاه ایشان واردشدوشیخ رادرگوشه ای مشغول عبادت دید؛مصرعی ازشعرملای بیسارانی را دروصف حال ایشان برزبان آوردکه می فرماید :
شه ون خه لوه ته ن مال بی ئه غیاره ن عاله م گرد وته ن دوس خه به رداره ن
شیخ بالبداهه درجواب ایشان فرمود :
ئیراده م ئیده ن وه ی که لپوسه وه شه و نالین وه شه ن وه لای دوسه وه
فرق میان مولوی سید عبدالرحیم با مولانای رومی در این است که مولانا پس از دیدار با شمس، عاشقِ شمس شد و زمانی که شمس از قونیه هجرت نمود، مولانا در هجران ایشان اشعار پرسوز و گدازی سرود. اما مشایخ نقشبندیة این سامان عاشق رفتار و گفتار مرید خود شدند و بارها این علاقه درونی را نسبت به مولوی کرد بروز دادند. زمانی حضرت سراج الدین آرزومند ملاقات ایشان بود و با این مضمون ایشان را به نزد خود دعوت کرد: ماموستای سه ر علم شیرین که لامـان ته شـریـفی خـه یرت باوه رو لامـان یان کاغه ز بریان یان مه لا مه رده ن یا خو عارته ن دوس وه یاد که رده ن مولوی درپاسخ ایشان قصیده ای سرودند که مملو از شاهکارهای عرفانی و نکات ادبی است:
وی یکی از مریدان وارادتمندان شیخ عثمان سراج الدین تویله ای رهبر طریقت نقشبندی بوده است. شیخ سراج الدین نیز علاقمندی فراوانی به مولوی داشته است. روزی شیخ سراج الدین نامه ای به مولوی می نویسد وازاو به دلیل غیبت طولانی اش گلایه مند است.مضمون نامه اش این دوبیت شعر است:
یا کاغـه‌ز بڕیان یا مـه‌لا مـه‌رده‌ن یاخۆعارته‌ن دۆس وه یادکه‌رده‌ن
غه‌مگین مه‌نیشه‌غه‌م بده‌روه‌باد فه‌ڵه‌ک نمازۆ که‌س وه‌خاترشاد
یا کاغذی برای نوشتن نامه نمانده ، یا کاتب(کسی که نامه رابنویسد) فوت کرده است ویا اینکه عارت می آید ازدوست خود یادی بکنی. غمگین درگوشه ای منشین وغم وغصه را به بادبسپارزیرا که فلک شادی را تا ابد برای کسی نمی گذارد.
مولوی درپاسخ این دوبیت شعر ، قصیده نسبتاًبلندی دروصف شیخ سراج الدین می سراید. این اشعاربه زبان هورامی و بسیارنغز ، زیبا ودرنهایت اخلاص وعرفان سروده شده اند.
شێخی ده‌وڵه‌مه‌ن به‌هره‌ی سه‌رمه‌دی
یاگه‌ی حه‌قیقیه‌ت جلوه‌ی ئه‌حمـه‌دی
جـه شـه‌و هـه‌وارگـه‌ی فـه‌نا ویــه‌رده پای هــه‌رده‌ی بـه‌قـا یاتاغگـه‌کــه‌رده مۆته‌سێف به‌وه‌سف شه‌ئنی وسفاتی مۆشـه‌ڕه‌ف بـه‌فـه‌یز تـه‌جـه‌للای زاتی خـه‌لیفـه‌ی سه‌دای (ادن) شنـه‌فتــه بـه‌ڵـه‌د نـه سارای ئـه‌توار هــه‌فتــه واسێته‌ی ڕاگه‌ی به‌ین عێلمووعه‌ین ساحیب جه‌ناحه‌ین یه‌عنێ ذی النورین پیـر پاک جـه گـه‌رد خاک ناسـووتـی مه‌نزڵگه‌ی سه‌ربه‌رزسه‌رمه‌له‌کووتی دڵ وه نـه‌وای بـه‌زم جـه‌بـه‌رووت ئاوا سێـراوێ سـه‌راو لاهــووتی مـاوا ( جسمـــا لدینــا ، روحــا لدیــه ) دائێـــره‌ی ته‌مـام ( منـه الیـه )
بێ ته‌لوین نه‌سای ته‌مکین دامه‌کین ( روح الله روحـــه آمیــن )
نامـه ی رۆح ئـه‌فزای شیرینت یاوا دڵ وه مه‌ردۆمه‌ک دوو دیده‌ش ساوا
تۆی ده‌روون وه‌نوور سه‌فادا په‌رداخ بۆی ئاشناییـم دا نه ڕووی ده‌مــاخ
ده‌رگای حۆقه‌ی لاڵ دانه‌ت شکاوان جه‌ڕووی لۆتفه‌وه ئینه‌ت فه‌رماوان:
یا کاغـه‌ز بڕیـان یـا مـه‌لا مــه‌رده‌ن یاخـۆ عارته‌ن دۆس به‌یاد کـه‌رده‌ن
غه‌مگین مه‌نیشـه غه‌م بده‌ر وه‌باد فه‌ڵـه‌ک نمـازۆ کـه‌س وه خاتر شاد
ئه‌وه‌ڵ من کێنـان وجوودم جـه کۆن واچوون دۆسه‌نان شه‌رت قه‌بووڵ تۆن
ئـه‌ر وه بێگانــه وه‌ر خۆێشـم زانـی تۆ حـه‌سـاوه‌نـی هـه‌رچێوم وانـی
دۆوه‌م چۋن که‌سێ گه‌دایی کێش بۆ یادی تـه‌وازۆع خه‌سڵـه‌تی وێش بۆ
ئـه‌ر بارۆ نـه دڵ تــه‌وازۆع کـه‌رده‌ن هـه‌ر عاده‌تی وێش بـه‌جا ئاورده‌ن
به‌ڵام هه‌رکه‌سێ شێخی مێساله‌ن عاده‌ت ئێستێغناو شێوه‌ش جه‌لاله‌ن
ئـه‌رجارجارێ نام چـوون منێ بـه‌رؤ خـرق العـاده‌تـێ زاهێـر مـه‌کــه‌رۆ
ئه‌ر ڕازیت وه یادخه‌سته‌ی دڵگیری یا شێخ تۆ دایێم نـه‌قش زه‌میـــری
چ حاجه‌ته‌ن ده‌س په‌ی قه‌ڵه‌م به‌روون یادم نمـه‌شی چـه نیت یـاد کـه‌روون
په‌ی که‌سێ خاسه‌ن نامه‌ی جه‌حۆب که‌یل تازه بساـنـۆ وزوو جـه جـۆی مـه‌یـل
خۆمن هه‌رجه‌زوو وه‌مه‌یلت مه‌ستم هه‌رجان فداکه‌ی ڕۆکه‌ی ئـه‌لـه‌ستـم
سێ یه‌م غه‌مگینیم جه‌ده‌س خه‌جڵه‌ته‌ن خه‌جڵه‌تمجه‌ده‌س سه‌ختی غه‌فڵه‌ته‌ن
یاران وێنـه‌ی ساف مـه‌ی وه کامـه‌وه ویه‌رده‌ن چوون دۆرد هه‌رمن مامـه‌وه
گیای په‌ژمۆرده‌ی ته‌ژنه‌که‌ی بێ شۆم چـه‌مـه‌ڕای وارای هـه‌ور لۆتفـی تۆم
تۆده‌س وه‌ڕه‌شحه‌ی ڕه‌حمه‌ت په‌یاپه‌ی من وه‌ی پڕخاوی حه‌یفه‌ن یه تاکـه‌ی
تـه‌نیــای حـه‌قیقـی نـه‌ردێ بشـانۆ مـن و تۆ جـه‌ده‌س من وتـۆ سـانۆ
ویا می گوید:
به‌ڵام هه‌رکه‌سێ شێخی مێساله‌ن عاده‌ت ئێستێغناو شێوه‌ش جه‌لاله‌ن
ئـه‌رجارجارێ نام چـوون منێ بـه‌رؤ خـرق العـاده‌تـێ زاهێـر مـه‌کــه‌رۆ
ئه‌ر ڕازیت وه یادخه‌سته‌ی دڵگیری یا شێخ تۆ دایێم نـه‌قش زه‌میـــری
چ حاجه‌ته‌ن ده‌س په‌ی قه‌ڵه‌م به‌روون یادم نمـه‌شی چـه نیت یـاد کـه‌روون
په‌ی که‌سێ خاسه‌ن نامه‌ی جه‌حۆب که‌یل تازه بساـنـۆ وزوو جـه جـۆی مـه‌یـل
خۆمن هه‌رجه‌زوو وه‌مه‌یلت مه‌ستم هه‌رجان فداکه‌ی ڕۆکه‌ی ئـه‌لـه‌ستـم
سێ یه‌م غه‌مگینیم جه‌ده‌س خه‌جڵه‌ته‌ن خه‌جڵه‌تمجه‌ده‌س سه‌ختی غه‌فڵه‌ته‌ن
یاران وێنـه‌ی ساف مـه‌ی وه کامـه‌وه ویه‌رده‌ن چوون دۆرد هه‌رمن مامـه‌وه
گیای په‌ژمۆرده‌ی ته‌ژنه‌که‌ی بێ شۆم چـه‌مـه‌ڕای وارای هـه‌ور لۆتفـی تۆم
تۆده‌س وه‌ڕه‌شحه‌ی ڕه‌حمه‌ت په‌یاپه‌ی من وه‌ی پڕخاوی حه‌یفه‌ن یه تاکـه‌ی
تـه‌نیــای حـه‌قیقـی نـه‌ردێ بشـانۆ مـن و تۆ جـه‌ده‌س من وتـۆ سـانۆ
تـۆ بێ تـۆ لـۆتفت پـه‌ی من زیاد بـۆ من بێ من ڕۆحم وه‌خزمه‌ت شادبۆ
درابتدا به تعریف وتمجید شیخ وجایگاه معنوی وروحانی او می پردازد. سپس درپاسخ به نامه ودوبیت شعرایشان دلیل طولانی شدن مدت عدم حضوروننوشتن نامه خود را اینگونه شرح می دهد:
اولاً من کسی نیستم که ادعا کنم دوست شما هستم .این شمایید که مختارید مرا بیگانه ویا دوست خودبخوانید.
دوم اینکه اگر گدایی مانندمن هرروز ازشما یادی بکند هنرنکرده است بلکه عادت و وظیفه خود را به جاآورده است. اما شیخی چون شما که فرد اعلامرتبه ای هستید ، اگر برخی اوقات ازکسی چون من یادی بکند مایه تعجب وکاری خارق العاده است . ای شیخ شما دائم درضمیر وخاطر من نقش بسته اید.بنابراین چه حاجت است که دست به قلم ببرم وبرایت نامه بنویسم .زیرا نوشتن نامه برای کسی خوب است که تازه ازجوی یاروضو گرفته باشد ( تازه تمسک کرده باشد) . درحالیکه من ازگذشته های دور به میلت مست و جانفدای روز الست (روزازل)هستم
سوم غمگینی من به دلیل خجلت وشرمساری است وخجلتم براثر بارسنگین غفلت وگناهان است. دوستان همه باتوشه پر بارسفررابستند ومست باده عشق ازصافی عبورکردند امامن مانند دُرد (دُرد یعنی ته مانده ونخاله مانده داخل جام شراب) هنوزمانده ام. من گیاه پژمرده ای هستم که به امیدباران لطف توچشم انتظارایستاده ام. شما که ازانگشتانت رحمت الهی می چکد چرا چند قطره ای ازاین رحمت را برصورت من که درخواب غفلتم نمیریزی تا هوشیارشوم؟ (رشحه یعنی قطرات آبی که ازسرانگشتان می چکد) امیدوارم خداوند تقدیرش چنان باشد که من وشمارا ازدست من وتویی برهاند شما ناخودآگاه ومدام لطفت نسبت به من زیادباشد ومن نیز ناخودآگاه روحم به خدمت شما شادشود.
دراین اشعار زیبایی شعر هورامی که به شیوه عرفانی سروده شده است به خوبی نمایانگر می شود.
مولوی در ترانه های خود آهنگ جمع الجمعی می سُراید و به آن عشق می ورزد؛ عشقی حقیقی که پرده از رازهای هستی بر می دارد. عشق حقیقی انسانها را به خداوند چون مولانا به نظم درآورده و این موهبت روحانی را انتقاش یافته از عالمی می داند که روح در عالمِ غیب و روزِ اَلست دیدار کرده است.
ده وری ده رساقی وه لای مه حزووندا له یل ئاسا بویه ر وه لای مه جنوونـدا
جامـی جـه صـه هبای دیای بالا که ت ئـالـووده ی غـوبـار تـوز بــالا کــه ت
بـه و نـاز و عـیـشوه ویت پـیم ده ره وه جه سته ی په ژمورده م ئیحیاکه ره
وه جـه ی«قــلب الاسـد» تـاوسـان دووری فینک که ره وه جه سته ی مه هجووری
به لــکم شـه راره ی نـائـیـره ی فـیـراق نه سـو چـنو ته مام سـه وزه ی ئیـشتیاق
بـه لام بـه و شـه ر تـه مـه یلت مودام بو مـنـیـچ بـه و مـه یـلـه دنـیام وه کـام بو
برای عشق حقیقی نام زیبای لیلی برگزیده است، نامی که مجنون باآن جان شیفته خود را به شیدائی می کشانیده و خاطر خود را تسلی می داده است. او جمال کبریائی حقیقت را در نظر دارد که در آنسوی چهره ها به کرشمه گری پرداخته است. مولوی با صدای رسای خود یافته های عرشی را به گوش غفلت زدگان عالم ناسوت می رساند تا سر گشتگان وادی حیرت را بیدار سازد.جمعی از بهت زدگان به اشتباه آن نواها را خطابه ای صوری در وصف معشوقه های عالم جسمانی تصور کرده و با ترنم آنها غم هجرانهای خود را از یاد می برند هر چند از ادراک حقایقِ کلی عاجزند. مولوی درحقیقت مولانای زمان است و چون شمس در وصف مرشد خود غزلسرائی می کند:
جیلوه ی جه لای جام دله ی پر جه گه رد فه رما ت پـی تـسبـیـح هـا روانــه م کـرد
په ری تو خاسه ن هه ر شام تا سه حه ر هه ر ژماره ی وه صل بالای دلبه ر که ر
نه ک چون من وضوو وه هووناو ئـه سـته خه م سـیواک نـمای مـه نیه تان به سته
نیشـته ی گوشه ی تار نماز خانه ی ده رد روونه پـای مـیـحـراو هه نا سان سه رد
وه ی وضوو ونـمـاو و ه ی سـیواکه وه جه ی گوشه ی میحراو مزگی پاکه وه
دانه ی مه رجانی ی هه رس مه هجووری هونیـای تای کرژ رشته که ی دووری
په ی ژماره ی ذکر کزه ی ئـیش و نیش کافیه ن ده یده م ته زبیحم په ی چـیش
ماموسامولوی چون مولانا انسان کامل را برزخ بین نور و ظلمت می داند و می فرماید انسان نه مشرق انوار است و نه مغرب اجسام در حالیکه روانش در اثر تماس با اضداد در عالم جسمانی بازتابی عالی از خود نشان می دهد و چون آیینه ای نورانی در کدورات هستی زیبائی ها را در ارواح دیگران منعکس می نماید تا آنگاه که روحش به پرواز درآید و در فضای عالم قدس به طیران پردازد و ولایتِ کلیه را دریابد.
موعجیزه ی نه بی ئه ر موحه ققه قه له لات که رامـات ئه ولیایچ حـه قه
وه لـی شـه خـصی که«عارف بالله» « ماامکن » به ذات به صفات ئاگـاه
لطایف عالم ناسوت را چنان بیان می دارد که همگام با روان ترقی خواه انسان عقل سرگردان را به آرامش و تعدیل فکری بکشاند این هنر را چنان به نمایش می گذارد که متفکرین و متکلمین را به حیرت وا می دارد. عرفان نظری را با احکام شریعت آمیخته و تفکر وحیانی رابه روانهای طالب کمال می آموزد تا باعقل سلیم و فطرت پاک بر صراط مستقیم هدایت شوند و به دور از گرایشات فلسفی متشتت که آزار دهنده فطرت باشند به آرامش روانی و سعادت برسند. مولوی زاهدی پارسا بود و فقر اختیاری خود را بر مدیحه گوئی اغنیاء و حکام رجحان می داد، حاضر نبود قوم و دیار خود را ترک نماید و در شهرها به دربار سلاطین درآید درحالیکه فرهاد میرزای قاجار عموی ناصرالدین شاه اورا به تهران دعوت کرده بود تا در دربار ایشان زندگی کند ، او ثروت دنیا را بی ارزش می دانست در جائی که پاشایان عثمانی آرزومند دیدارش بودند و زیارت او را موجب نزول برکات میدانستند.
ماموسامولوی ، عقیدة مرضیه را دربیان اعتقادات کلامی اهل سنت به نظم درآورده در این کتاب مبحث ایمان و وحدت و صفات ثبوتیه خداوند را با استناد به آیات و احادیث بیان می دارد بحثی درباره وجود ووجوب دارد و ملائکه را توصیف می نماید و ایمان به پیامبران وکتب آسمانی را با زبان متکلمین بیان می دارد و در خاتمه خاتمیت حضرت رسول و حقانیت جانشینان ایشان راشرح می دهد.
نقل است ، چون کتاب را نوشت آن را به استادش ارائه داد تا با رابطة روحانی به خدمت حضرت رسول گرامی شرفیاب گردد و حقانیت مطالب کتاب را از ایشان بپرسد لذا حضرت سراج الدین بدون مطالعه کتاب و در حضور حاضرین به مراقبه پرداخت و سربرآورده،بیان فرمود، حضرت رسول (ص) من را به حقانیت مطالب کلامی کتاب بشارت داده اماچند و چند شعر آن را ناپسند دانسته اندکه باید از کتاب برداشته شوند و چون آن مطالب را بیان فرمودند وکتاب را گشودند،آن چند مطلب مندرج را مشاهده کردند و آن را از کتاب محو نمودند مولوی این مطالب رابه نظم بیان فرمودند.
نمونه ای دیگر از اشعار مولوی کرد:
ئیمشه و هه م دیسان ده روون پر خه مه ن: (دوباره امشب دلم پرغم است)
ئه ساسه ی ماته م جه لامان جه مه ن: (اسباب ماتم نزد ما جمع است)
نه تاو دووری دل بی قه راره ن: (تاب دوری ندارم، دلم بی قرار است)
بیـنایی دیده م ج خه فه ت تا ره ن:( روشـنـایی دیـده ام از اندوه تیره شده)
شریخه و گه رمه ی هه ور دووری دوس:( رعد و برق ابر و فراق یار)
وه فه نا به رده ن مه غز و ره گ و پوس: (مغز و رگ و پوستم را فنا کرده)
شه راه ره ی گرپه ی نارمه هجوری: (شعله آتش هجران)
که ر ده ن وه غوبار کو گای سه بووری: (کوه صبرم را بر باد داده است)
نتیجه گیری:
. روی هم رفته ،مردم اورامان سمبل مهر ، صداقت ، کرامت ، قناعت ، کوشش و تمام صفات بارز یک انسان می باشند ، به همین دلیل این خطه ، سرزمین شاعر خیزی بوده است و تاریخ ادبیات کرد ، مملو از اسماء شعرای اورامی سرا است . خیلی از دست نوشته های ادبی ، عرفانی و غیره نیز به این گویش وجود دارد
غنا در ادبیات اورامی دارای جایگاه ویژه ای است منشاء آن آب و هوا ی عالی ، کوههای سربه فلک کشیده ، زیبایی وصف نا پذیر، سرسبزی و بطور کلی طبیعت بکر اورامان این مردم را همنوا با چکاوک ها و صدای برف آبهای بهاری کرده وبه همین دلیل ذوق هنری آنان را زبانزد خاص و عام کرده است
منابع :
دیوانی مه وله وی چاپ بغداد گردآوری محمد ئه مین اردلان
دیوان اشعار مه وله وی چاپ بغداد ماموستا عبدالکریم مدرس
وبلاگ های:
وبلاگ روستای خانقاه
اورامان
گوران
اشعار سید یعقوب ماهیدشتی
مرسی قشنگ بود
می تونی چند تا از اشعار مولوی که در وصف پیامبر(ص) سروده شده توی وبلاگت قرار بدی؟
ممنون از مطالبتون خیلی جالبه کاشکی همه مثل شما به فکر فرهنگ غنی کرد و هورامی بودند