ئومێد گیان سڵام

په‌ی دۆسه‌ نایه‌كڕه‌نگه‌كام

حه‌ز مكه‌روو ئی نویسیایه‌ بێ ده‌سكاریی سه‌رو سه‌فحه‌كه‌یتۆ بنیه‌یره. گه‌ره‌كم نییه‌ن بلوو تانوپۆ چێوه‌ كۆنه‌كاره‌ و هه‌رپاسه‌ گه‌ره‌كیچم نییه‌ن مه‌قاله‌ بنویسوو. ته‌نیا گه‌ره‌كمه‌ن ڕه‌فێقه‌كێما به‌ وێشا و ڕه‌فێقه‌كاو ئادیشاچ بزانا كه‌ فه‌رشید شه‌ریفی یۆ چانیشانه‌ن كه‌ ڕاسته‌وخۆ و ناڕاسته‌وخۆ سووكایه‌تیش په‌نه‌ مكریۆ و منیچ دڵم فره‌ چانه‌ی گه‌وره‌ته‌ره‌ن كه‌ قین به‌ دڵ بوو. هه‌ر پاسه‌ كه‌ ساڵانه‌ چندها جارێ جه‌ لاو وێت و كاك كوورش و داریۆش ڕه‌حمانی و فرێ ته‌ری كه‌ لازم نییه‌ن نامێشا به‌روو په‌شته‌مله‌ و وێبلاگه‌كانه‌ و سایته‌كانه‌ سوكایه‌تیما په‌نه‌ مكه‌را و ئێمه‌یچ هه‌ر مه‌یمێ و نۆتشه‌نه‌ پێوه‌ره‌ منیشمێره‌ و چایی وارده‌ی و قسه‌كه‌رده‌ی.

به‌ڵام ته‌نیا یه‌ك جوابم هه‌ن په‌ی ئی جوملێ كه‌ هه‌ردوه‌ به‌ڕێزێ چندها جارێ واتێنه‌شا و واتێنه‌شاوه‌:

ئا قه‌ڵه‌م به ده‌سه زڕانه كه چه‌وذیمه‌نه سمێڵێشا چه‌ربێ كه‌را.

با كاك داریۆش و كاك كورش خاس بزانا (كه‌ مزانایچ) فه‌رشید شه‌ریفی به‌ درێژایی ئی ساڵا دوێ به‌رنامێ هه‌ورامیێنه‌ به‌شداریش كه‌رده‌ن (جه‌ باشووره‌نه‌) جه‌ هه‌ر دوه‌شانه‌ كورش ئه‌مینیچ ئاماده‌ بییه‌ن و جه‌ یۆیچشانه‌ ئومێد حه‌بیبی.

كورش گیان! ویرت نه‌شۆ مه‌ڵبه‌ندو هه‌ورامانی قه‌ڵاو حه‌یواناش په‌ی تۆ چاپ كه‌رد به‌ڵام كتێب داستانێو منش ئینه‌ چوار ساڵێن وسته‌ن په‌شته‌و گۆشا و ئاخره‌كه‌یچش هه‌ر چاپشا نه‌كه‌رد.

كورش گیان! ویریچت نه‌شۆ تا ئیسه فلسێو بابه‌تو هیچ وتار یان داستانێو به‌ ئێمه‌ نه‌دریان. ئه‌گه‌ر ویرت نه‌شیه‌بۆ گه‌وره‌ته‌رین ناڕازی جه‌ فستیڤاڵو داستانه‌و هه‌ورامی جه‌ هه‌ڵه‌بجه‌نه‌ هه‌ر وێت بێنی كه‌ گوایا جه‌ ڕوه‌و مادییه‌وه‌ جوبرانو سه‌فه‌ره‌كیشا نه‌كه‌ردێنم.

ئا دوه‌ جاریچه‌ لوان په‌ی ئه‌ودیمی چاچۆڵبازیی ڕاوه‌به‌راو فستیڤاڵه‌ هه‌ورامییه‌كاو ئه‌ودیمیم په‌ی به‌ر كه‌وت و په‌وكه‌ی ئیتر عه‌تاو ئایشاچم به‌خشا به‌ له‌قایشا.

په‌ی هه‌مایشو داستانه‌و نۆتشه‌یچ ئێمه‌ بێ هیچ پێچو په‌نایو ده‌لیلو به‌شداری نه‌كه‌ردیما وات و هیچ پێوه‌ندیش نه‌ به‌ داستانێوه‌ بێ و نه‌ به‌ كه‌س یان كه‌سانی. حه‌زتا كه‌رد دماته‌ریچ حزووری فره‌ته‌ر باسش سه‌ر مكه‌رمێ.

ئنجا ئۆمید گیان تۆیچ وه‌ختێو باسو مێژوو و ڕه‌وتو داستانێ كه‌رێ و جه‌ فارسییه‌نه‌ و جه‌ سۆرانییه‌ن و جه‌ ڕووسییه‌نه‌ نموونه‌ ماوری و وه‌ختێو میاوی لاو هه‌ورامی پچی شه‌هامه‌تو ئانه‌یت نییه‌ن بواچی فه‌رشید یه‌كه‌م كتێبی داستانی هه‌ورامیچ به‌ چاپ یاونان (ویرت نه‌شۆ یه‌كه‌م كتێب نه‌ یه‌كه‌م داستانه‌ی نویسیا كه‌ دلێ كه‌شاوه‌و مێزه‌كانه‌ یان سه‌رو تاقیینه‌ تۆزه‌ موه‌ران). ئا كتێبه‌ گه‌ره‌كتا بۆ و گه‌ره‌كتا نه‌بۆ یه‌كه‌م كتێبه‌ن با هه‌ر ئیرادێویچش بۆ. من سووره‌نا سه‌رو ئانه‌ی كه‌ ئا كتێبه‌ دڵو فره‌ كه‌ساش سۆچنان كه‌ جورئه‌تو باسكه‌رده‌یشا نییه‌ن. یا چی نمواچی فه‌رشید په‌ی یه‌كه‌م جاری ده‌ركش پا زه‌رووره‌تییه‌ كه‌رد كه‌ هه‌ورامانه‌ تاقانه‌كه‌و ئانیشا شیوه‌ن و واوه‌یلاشانه‌ن تا ئی ساته‌وه‌خته‌ داستانه‌ش په‌ی زارۆڵا نه‌بێ په‌وچی ئا هه‌رمانیچشه‌ كه‌رده‌. هه‌رچند ئادیچ دڵو فره‌ كه‌ساش سووچنا.

به‌هه‌ر حاڵ ئه‌گه‌ر ڕاستگۆیندێ خۆ ئێمه‌ هه‌میشه‌ و فره‌و وه‌ختا پێوه‌ره‌ نیشتێنمێره‌ با هه‌ر چا ئه‌ره‌نیشتانه‌نه‌ قسه‌كاما كه‌رمێ و نه‌به‌رمێشا دلێ فه‌زای مه‌جازێی. ئه‌گه‌ریچ نا پچی ڕیاكاریی كه‌رمێ و نزیكه‌نه‌ ماچ و مووچ كه‌رمێ و دووره‌نه‌ چه‌قۆ بشانم. گه‌ره‌كیچتا بۆ یان نا نه‌ ئێمه‌ پسه‌و شمه‌ما په‌نه‌ مه‌ی نه‌ شمه‌ پسه‌و ئێمه‌. ئه‌گه‌ر ته‌حه‌موڵتا هه‌ن با یه‌كڕوێ بێمێ ئه‌گه‌ریچ نا با هه‌ر كه‌سه‌و ڕاو وپش بلۆ و سوكایه‌تیچ به‌ یه‌كترینی نه‌كه‌رمێ. من په‌ی دماجاری ماچوو كوردستانی بێ هه‌ورامان و هه‌ورامانی بێ كوردستان هیچ مانایه‌ش په‌ی من نییه‌نه‌. چند خاتره‌و پاوه‌ و نوتشه‌ و نه‌وسوودیم گه‌ره‌كه‌ن ئانده‌یچ خاتره‌و سنه‌ و سلێمانی و سه‌قز و مه‌هابادیم گه‌ره‌كه‌ن.

مه‌ندێ وه‌شینه

هانێوی بێگه‌رد، ته‌ماو ناحه‌زا و کۆفڕکانیشا

(شیکاریێوی گرذین چه‌م په‌ی هه‌مامه‌و داستانی کۆتای هه‌ورامیێ)

به ئه‌سرار و فشاروو بڕێو جه ڕه‌فێقا و بڕێو چا ئازیزا كه مومكێنا جوابێوشا جه ئێمه‌یچ گه‌ره‌ك بۆ منویسوو. ته‌نیا یاوگه و هه‌ده‌فیچم یاوای به هه‌ره‌قه‌تینوو جه‌ره‌یانه‌كه‌ی په‌ی ئا وانیارانه كه چه‌مێوی ڕاس وین، ویرێوی گه‌ش و ئاوه‌زێوی ئه‌ده‌بیشا هه‌ن و ئه‌هلوو كتێب و مۆتالایه‌نێ و مزانا ڕاس و درۆ چێشا و ڕاو هه‌ورامانی كۆگه‌نه ملو و چه‌نی مشیۆم بیاومێش پنه. ئه‌ننا ئێتر هه‌وڵ و ته‌قالا په‌ی حاڵی كه‌رذه‌ی كه‌سێوی كه گه‌ره‌كش نه‌بۆ بزانۆ ڕاسی كاما و درۆ چه‌ینه‌نه و سه‌روو باوه‌روو وێشه‌وه لایتغییر لكیابۆره‌؛ پێسه‌نه ئاوی به‌ هێڵه‌که‌ پیمی.

حه‌ر چی بنه‌ڕاوه ماچوو كه ئه‌گه‌ر ڕه‌وتوو نویسیاكه‌ینه نامۆ كه‌سێوی بریۆ كه پنه‌وازیچا؛ كه‌سێو به وێش نه‌گێرۆ و شانازی ڕه‌فێقیم هه‌ن چنی گردوو ئا ئازیزا.

 

جه‌باره‌و ڕه‌وتوو داستانێ كۆتا و ئا ئه‌ژناسا كه په‌ی تاریفوو ئی ژانێره ئه‌ده‌بیه كه‌را كاكه ئۆمید حه‌بیبی و كاكه فه‌رید عه‌باسی جه شیكاریێو كه سه‌روو ئی هه‌مامه‌یه نویسه‌نشا و حه‌رپاسه كاكه كامیل سه‌فه‌ریان دلێ هه‌مامه‌كینه ئاناره‌ش كه‌رذ چێوانێوشا واتێنێ و من ئیتر فره مه‌شكاڤووش و وانیاره ئازیزه‌كا مه‌مارنوو و یه‌كڕاس ملوو سه‌روو ئا نه‌قدا كه به نامێ هه‌ره‌قه‌تین (كه حه‌قوو وێشانا) یا بێ نامه و به نامێ گولالێ و که‌تۆسێ كه په‌ڕه‌ پۆس ئێژاو باڵاو ئانیشانه كریه‌ینێ. فره‌و ئا فاكتاچه كه مشیه‌یام واته‌یانێم كاكه عبدا.. حه‌بیبی، كاكه داریوش ڕه‌حمانی و كاكه ئێبڕاهیم شه‌مسی به یاگه واتێنێ و هه‌رمانو ئێمه‌شا ڕه‌حه‌ته كه‌رذێنه‌وه.

هه‌وڵ و ته‌قالایوی فره دریا په‌ی ڕاوبه‌رذه‌ی ڕێك و پێك و به سه‌ركه‌ل یاونای هه‌مامه‌كه‌ی تا پێسه شه‌معێوێ گنۆ وه‌روو ڕاو ئا ئازیزا كه ته‌شریف مارا و پاسه‌یچه كریا به‌ڵام كه‌ماڵی مۆتڵه‌ق و په‌تی هێنوو یه‌گانه تاقانه‌و جه‌هانیا.

ئی هه‌مامه جه نوعوو وێشه‌نه یه‌كه‌م هه‌مامه‌و مه‌نته‌قه‌ی بیه‌ن. به نۆعێو هام شان و گاهه‌زیچ سه‌رته‌ر چانیشا بیه‌بۆ كه پی شێوه لواینێ ڕاوه. ته‌جره‌به و زمنێوی تازه، ئه‌ره‌نیای ڕایوێ تازێ، ئه‌ندیشێوی تازه، ڕه‌وتێوی تازه و ئه‌وه‌نه‌بڕیا؛ هه‌ڵبه‌ت په‌ی ئانیشا كه دڵسۆزوو زوان و ئه‌ده‌بیاتوو هه‌ورامانیه‌نێ و ڕاس ملا و درۆس وینا و قازانجی تاكه كه‌سی و نامێشا نیه‌نه وه‌روو چه‌ماوه. چوونكه‌تی ئه‌گه‌ر ئی هه‌مامه نه‌بیه‌یا كه په‌رذه‌و تاریكی و نه‌زانی وه‌روو چه‌ماو ئانیشاوه كه لاكوو وێشانه بێنێ و شۆنۆ نامێوه؛ لانه‌شێ و نه‌ینێوه وێشاره. به ئه‌وپه‌ڕوو شانازیه‌وه ئی هه‌مامه ئی په‌رده‌شه لا به‌رد و تۆزه‌ش جه ئه‌ندیشه‌ی ته‌كناره. تازه ئینه ئه‌وه‌ڵوو ڕاین. ئینه بنه‌ڕه‌ت و هێقم كه‌رذه‌ی كۆڵه‌كێن. هه‌سه‌م كه‌رذه‌ی ڕه‌وتێوی ئه‌وه‌نه‌بڕیایا. بنه‌ڕاو عه‌سرێوی تازه‌یا په‌ی پرزوو ئارۆ هه‌ورامانی. گڕدای و شۆڵه كێشته‌ی خه‌رمانوو ویر و ئاوه‌زوو ئا ئازیزانه كه تازه قه‌ڵه‌مشا گێرته‌ن ده‌سه‌وه و دماڕۆ فه‌رهه‌نگ و ئه‌ده‌بیاتوو هه‌ورامانی ئینا ده‌سشاوه. بت وه‌شكه‌رذه‌ی نیا. بت ماڕایا. یاگه واز كه‌رذه‌ی په‌ی ئا قه‌ڵه‌م به ده‌سانه كه تا ئیسه جورعه‌تشا نه‌بیه‌ن و نه‌یارانشا به‌یانه مه‌یذان. ئینه حه‌ر ئا په‌رذۆچه نه‌بیه‌نه كه تا ئیسه نامان وه‌ره‌وه. ئینه حه‌ر ئا مه‌یذانه‌نه كه فرێ چه‌مه‌ڕایش بیێنێ. سه‌یوه‌روو ئی ئه‌ندیشه و ئاوه‌زیه ئه‌وه‌نه‌بڕیا و ئاوات و ئاكامش به‌رده‌واما. ئی هه‌مامه ئارامگاو ڕاسی و به‌ردای ئا ویر و كردارانه كه چه‌په‌وانه‌و ناحه‌زا، په‌ی مه‌نه‌ی و سه‌ربه‌رده‌ی زوان و ئه‌ده‌بیاتوو هه‌ورامانی به شانازیه‌وه هه‌وڵ مذا و كۆشا.  

به‌ڵام چێمنه ئه‌دیبانێو (ئانێ به خه‌ره‌ز نویسشا) هه‌واڵێوشا جه وێ وه‌ش كه‌رد و په‌روه‌رناشا. نویسشا و به نامۆ نه‌قدوو!! هه‌مامه‌ی دلێ هاڵیگای قه‌ساله‌ینیه‌نه نیاشاره. چوونكه‌تی خاس زانێنێ ئا قسه و باسوو ئاذیشا ئاننه ئێژاییش نیا كه هیچ گۆڤار یام رۆنامێو وه‌ڵاش كه‌رۆوه. تازه خوا تاته‌و ئی ئازیزا به‌خشۆ كه لانی كه‌م شۆنۆ چن جار كه‌له‌نجار لوای چنی وێشا؛ یاراشا نامۆ وێشا بنویسا. نه‌نگ و وه‌نامی په‌ی ئانیشا كه ته‌رسه‌زاڵ و جه وێ بڕیه‌ینێ و مه‌یارا پێسه ئه‌دیبێوی به‌یا مه‌یذان و بنویسا.

ئازیزا و وانیاره به ئاوه‌زه‌كا حه‌ر پاسه گردما مزانمێ ڕه‌خنه‌ی ئاكادێمیك و نه‌قدی زانشتی ئه‌ساس و بنه‌ڕه‌تێوی ژیرانه‌ش هه‌ن كه هه‌ر كه‌س نه‌یاڤۆشه‌نه، هۆرش مه‌گێرۆ و مه‌یارۆ واچۆش. ئاكاموو ئی جۆره نه‌قدیه، قازانجی فره‌ش هه‌ن و یاوگه‌ی به‌رز كه ئێمه‌یچ به شانازیه‌وه ملمێ پێوه‌یشه‌وه. به‌ڵام ئینه هه‌رمانۆ گرد كه‌سێوی نیه‌نه و پێسه فارس ماچۆ: «گاو نر می خواهد و مرد كهن».

نه‌قد جه چه‌مێوه‌نه: «په‌یجۆری و وشكنای ڕێكی جه ناڕێكی و هۆرسه‌نگنای ڕاس وینانه‌و عه‌یاروو به‌رهه‌می وه‌رده‌سیا. نه‌ققاد مشیۆم هه‌وڵێوی دادگه‌رانه و بێ خه‌ره‌ز به هه‌ده‌فوو ئه‌ژناسای و ئه‌ژناسنای به‌رویری دۆ و شۆنۆ ئه‌رمانای خاڵێ به هێزێ به‌رویری، خاڵێ لاوازێچش نیشانه دۆ و شۆنیچشه‌ره ڕاكاروو ئێسلاح و وه‌شكاری برمانۆ» . [ 1 ]   

پرسێو: كام چا نویسیایا كه هاڵیگای قه‌ساله‌ینه‌نه چی چننه ڕۆه‌نه ئاماینێ به‌ر و به‌ خه‌ره‌ز نویسیاینێ، كریۆ به نه‌قد نامێشا به‌ری؟ كامێشا ڕانیشانده‌ر بیێنێ؟ با جوابوو ئی په‌رسێ وانیاره‌كێ داشه‌وه.

به بێ نه‌قد و ئێژانه و كێشانه‌ی ڕێك و پێك كام هه‌رمانێ فه‌رهه‌نگیه تا ئیسه سه‌ركه‌وتێ بیێنه و یاوه‌ینه سه‌ركه‌لوو ئاواته‌كاش. ئێمه‌یچ ئینایمێ سه‌روو ئی باوه‌ریه‌وه. به‌ڵام نه‌قاد مشیۆم، به سه‌رچه‌مێ زانایی و ئه‌ندیشه‌ی یاوا بۆ و چا هانه‌نه ئاویش واردێ بۆ. درێخ و سه‌د درێخ كه نویسیاره‌كێ ئێمه چی به‌شه‌نه به هه‌ڵه لواینێ و ئی ئه‌مانه‌تداریشا نه‌پارێزنان. ئه‌ننا ئێمه‌یچ باوه‌رما هه‌ن:

به عالم، دو كس را اگر دیدمی

به گرد سر هر دو گردیدمی

یكی َآن كه گوید بد من به من

دگر آن كه پرسد، بد خویشتن [ 2 ]

به‌ڵام دیسان حه‌كه‌یتوو ئا نویسیایا كه به باوه‌روو نویسكاره‌كاشا، نه‌قدا!! چوونكه‌تی به یاوگه‌ و به په‌یلواو ئێمه، ئی كه‌سانێ نه واتێوی هه‌میه‌تدارشا واته‌ن و نه باسێوشا سه‌له‌منان یام وه‌رچه‌مێو كه ئێژاو سه‌ره‌نجی و ورد دیه‌ی بۆ. چوون خاڵێ ئه‌رێنیێ و پۆزیتیڤوو ئا هه‌مامه‌یشا نیان چێروو پایا و به شه‌للاق دانشاوه ته‌پڵوو هاڵی و بێ پۆسوو نزم ویروو وێشا.

بڕێو چا نویسیایا:

كاكه عه‌دنان گیان جه نویسیاكه‌ته‌نه واته‌نت كاكه كامیل «هنوز راه به نیمه نرسیده داعیه داوری دارند»، به چه‌مپۆشی چانه‌یه كه جومله‌كه‌ت چن غه‌ڵه‌تا (عال بواندیشه‌وه: چه‌په‌وانه‌ن) مشیه‌یام زانایات كاكه كامیل عومرێوا چی ڕانه دووكه‌ڵوو چراوێ موه‌رۆ و ساحیبوو یه‌رێ كتێبا و چنها وتارێ ڕێك و پێك جه‌باره‌و فه‌رهه‌نگ و ئه‌ده‌بیاتوو هه‌ورامانیا و ته‌نانه‌ت ماوه‌یویچ شووراو نویسه‌راو گۆڤاروو «سروه»ی. هه‌ڵبه‌ت په‌ی ئانیشا كه كونجوو عوزله‌توو وێشانه جه لاكوو بێخه‌به‌ری و نه‌وانایه‌نه مژیوا ئێبن خه‌لدوونیچ نه‌ژناسیا و ئێتر یاگۆ زه‌ن و گومانیا. به‌ندوو یه‌رێنه‌ واته‌نت (هه‌رچن پی جه‌ره‌یانیه پێوه‌نیش نیا) «شاهزاده كوچولو»ت به وه‌شڵه هۆرگێڵنانه‌وه. كاكه‌له! گیان ئه‌گه جه‌نابت نووكه چه‌نێو زه‌وق و سه‌لیقه‌ت بیایا؛ زانێنی كه وه‌شڵه یانێو كوچولوی دوست داشتنی و ئێتر یاوێنیه‌نه ئێمه به فیشه‌كێو دوێ خاڵێما پێكاینێ.  ئا چێوه كه من گه‌ره‌كم بێ واچووش كاكه عبدا...ی خاسته‌ر واته‌ن، به‌ڵام پنه‌وازا واچیۆ: ئه‌ده‌بیاتوو كووجیه و كۆڵانی و سه‌رانسه‌ر ده‌مواچوو جه‌نابیت!!! (به نامۆ بڕێو جه قه‌ڵه‌م به ده‌سا!!!!!!!) كه مشیه‌یام حه‌ر چا كونجوو یانه‌یته‌نه و دلێ وێنه‌كاته‌نه كه‌رذایات یاگۆ هیچ شك و گۆمانێوێ په‌ی وانیاره گه‌شاوه‌ز و ویربه‌رزه‌ ئازیزه‌كا نمازۆوه كه «عرصه سیمرغ را نه جولانگاه توست ».           

بقول یكی از دوستان [ 3 ]:من بر خلاف بعضی از دوستان که ایراداتی بر آن گرفته بودند باید بگویم که این همایش در نوع خود خاص و بدون ایراد بود و هرکس که ایرادی در هر گوشه ی آن می بیند ابتدا باید به این فکر کند که این همه نقد و نظر نتیجه ی یک کار خوب است و گرنه در باره ی کاری که ارزشی نداشته باشد اینگونه نظرات و نقدها و پیشنهادات روانه نمی شود.

کاکه ڕه‌ووف گیان جه به‌ندوو «ڕێک وزێ»نه واته‌نت: هه‌ر که‌س په‌ی ئا هه‌رمانێ وزۆش ڕا ئامانجی دیاری کریاش هه‌ن؛ منیچ ئینانا چنی ئی قسۆ جه‌نابیته و حه‌ر پاسه که ئه‌و ئازیزه‌کا واته‌ن، به شانازیه‌وه ماچوو که ئێمه یاواینمێ یاوگه و هه‌ده‌فوو وێما. حه‌ر چا خاڵه‌نه وێت خاسته‌ر جه گرد که‌سی مزانی (چوونکه‌تی پانویسه‌نه ئیشاره‌ت پنه که‌رده‌ن) که ڕاوبه‌رێ هه‌مامه‌ی به سینه‌ی واز و چه‌مێوی پاک گرد تاقم و لایه‌نێوشا ده‌عوه‌ت که‌رده‌ن، ئیجا ئه‌گه‌ر که‌سێو نامان، صلاح ملک خویش را خسروان دانند.

حه‌ر ئا خاڵێ، پاراگرافوو 2: کاکه ڕه‌ووف گیان، مه‌یدان په‌ی گرد که‌سی واز بیه‌ن و که‌سی چۆڵه‌ختێ که‌سیش نه‌ذه‌ینه. ئه‌گه‌ر جه‌نابت به جیاوازی ویر و باوه‌ری باوه‌رت هه‌ن، مشیۆم خاس بزانی که ئینه جیاوازی بیه‌ن و سه‌رهۆردای هه‌ناسانێوی تازه‌ی. ئاستوو دڵسۆزی ڕێکوزا و ڕاوبه‌را دیارا و ئه‌گه‌ر باوه‌رتا به ویر و ئاوه‌زوو کۆمه‌ڵگای هه‌ن بازدێ با تاریخ داوه‌ری که‌رۆ.

حه‌ر ئا خاڵێ، پاراگرافوو 3: ده‌نگ و ڕه‌نگی جیاواز، ئاخۆر کاکه ڕه‌ووف گیان ئه‌گه‌ر وێت باوه‌رت به ئی به‌شه جه قسه‌کۆ وێت هه‌نت؛ ئانا چی هه‌مامه‌نه به فراوان ده‌نگ و ڕه‌نگی جیاواز و تازه پنه یاوا وێش نیشانه‌ش دا. ئێتر ئه‌ی ته‌حه‌مۆڵ یانێو چێش. ئێتر قه‌زاوه‌تی جیاواز یانێو چێش. ئێتر ڕای جیاواز و نه‌زه‌ری جیاواز یانێو چێش. ئێتر فرسه‌ت په‌ی گه‌شه که‌رده‌ی یانێو چێش. و ...

کاکه ڕه‌ووف گیان به دڵنیایه‌وه جه به‌شوو داوه‌ریه‌نه سه‌ره‌ڕاو ئانه‌یه په‌یلوای جیاوازێنێ؛ به‌ڵام مێعیار یاگۆ نه‌زه‌رێنه بیه‌ن و حه‌ز و تارسه کاره‌نه نه‌بیه‌ن. ئێمه‌یچ مه‌بۆ ئاننه ته‌نگه‌لا ویر که‌رمێوه که ئه‌گه‌ر وێما ئا ئاسته‌نه که وێما حه‌ز که‌رمێ و ڕاما ئینا سه‌رشه‌وه؛ نه‌بیه‌یمێ، ئێتر پاسه بزانمێ که حه‌ز و سه‌لیقه کاره‌نه بیه‌ن. مه‌گه‌ر جه‌نابت ڕه‌خنه‌که‌ته‌نه نه‌واته‌نت که ڕای جیاواز، ده‌نگ و ڕه‌نگی جیاواز بۆ و په‌ردۆچ ده‌یمێ به ڕه‌نگه جیاوازه‌کا. ئا ڕه‌نگه جیاوازێ حه‌ر ئانێ بێنێ که جه‌نابیت دیێ و تاریخ نیشانه مذۆ که ئێمه چن ڕاس و ڕێک پێکاما.

وێت خاس مزانی که داوه‌رێ ئی هه‌مامه‌یه چوارچۆ داستانێ کۆتای مژناسا و چی مه‌یدانه‌نه هه‌رمانه‌شا که‌ردێنه. چینه‌ی زیاته‌ر مه‌وازۆ. دلێ داوه‌ره‌کاچه‌نه نه ته‌نیا یه‌ک ڕای جیاواز که گردش جیاواز بیه‌ن و به داستانه‌کا (بێ زانای نامۆ نویسه‌ریشا نمره دریان) و جه ئاکامه‌نه به وه‌رچه‌م گێرته‌ی بڕێو خاڵێ پۆزێتیڤ و ئه‌رێنی نمره‌کێ ڕێکێ کریه‌ینێوه و بیێنێ به ئاخرین نمره‌و داوه‌ری.

کاکه کامیل باسوو ڕه‌وتوو داستانێ کۆتایش نه‌که‌رده‌ن تا بیاڤۆ گردوو ئانیشاره، داستانێ کۆتای کوردی و ڕه‌وتش و ...جه گۆڤاروو زرێباریه‌نه که به دڵنیایه‌وه وانانته‌وه گردوو ئا چێوا گه‌ره‌کێته‌نێ ئاماینێ. وێچت خاس مزانی ئینه یاگۆ ئا کاریه نه‌بێ و ته‌نیا ئیشارێوی گۆلاله بێ جه ئاستوو ئانه‌ینه که واچیا و په‌ردۆچش بێ. 

وه‌رچه‌مێو په‌ی یاگانێوته‌ر كه ته‌جره‌بێوی فره‌ته‌رشا چی باره‌وه بیه‌ن

1)   یه‌كه‌م یاگه كه چی باره‌وه زمنێوی فره‌ش كه‌رذه‌ن، هه‌مامه‌و كوڵه داستانوو بانه‌یا كه گرد ساڵێو شاروو بانه‌ینه ملۆ ڕاوه. ئه‌گه‌ر كه‌سانێو با (هه‌ڵبه‌ت بابه‌ته‌کێ په‌ی داوه‌ری هه‌نێ و قسه‌کۆ من ڕاحه‌تته‌ر سه‌له‌میۆ) چا هه‌مامه‌نه به‌شداریشا كه‌رذه بۆ، بێ وه‌رچه‌م ته‌نگی ماچاتا پنه كه ئاذییچ پێسه ئی هه‌مامه‌یه ملۆ ڕاوه. گاهه‌ز به شاخ و باڵێوی فره‌ته‌ر لاو دڵسۆزاو ئا بواریه‌وه، نه‌ک پێسه ناحه‌زاو ئێمه. ئه‌ننا كوڵه داستان، حه‌ر ئانه‌نه كه نۆدشه‌نه لوا ڕاوه‌. مه‌گه‌ر داستانێ كۆتا چێشه‌نه. ئه‌گه‌ر كه‌سێو هه‌ن ئێدێعای فره‌ته‌ره‌ش هه‌نه؛ ئانا هه‌زاران كتێب داستان و نه‌قدوو كتێب داستانی و ساختی فه‌ننی داستانێ ئینا بازاره‌نه بلۆ بوانۆوه. ئه‌ننا ئه‌گه‌ر كه‌سێو جه درێژاو ژیوای بابه‌ره‌كه‌تیشه‌نه به ئه‌ننازه‌و كلكاو ده‌سی رومان و داستانی كۆتاش نه‌وانانه‌وه و ئامان ئێدێعاش مه‌ی، ته‌كلیفش ڕۆشنا. 

2)   ئانێچه كه تا ئیسه جه هیچ هه‌مامێوه‌نه كه داستانی كۆتا بیه‌بۆ، به‌شداریشا نه‌كه‌رذه‌ن و داستانێ ته‌رجۆمه كریای كیانا په‌ی هه‌مامه‌ی (پێسه كاكه عه‌دنان مۆرادی) و شه‌رتۆ داستان نویسی نه داستان و ڕومان ئه‌وه‌وانای و نه‌ نه‌قدوو ئادیشا مزانا؛ ئێمه مه‌زانمێ ئێتر چكۆ داستان نویسی فێر بیه‌ن. هه‌ڵبه‌ت گاهه‌زێو هه‌ن، شایه‌د خۆدادادی و له‌مۆ ئه‌ذایشه‌نه ئارده‌ بۆش و ئه‌زه‌ڵه‌نه زانا بۆش.

3)   شه‌یخێ سه‌عدی یاگێوه‌نه تاریفێ جوانێویش كه‌رذێ بێنێ. یۆی واته بێ: ده‌خۆ دذانه‌كه‌و وه‌ریش كه‌لا. ئاذیچی فه‌رماوا بێش: تۆ چا جوانه‌نه ئا گردوو كه‌ماڵاتیته نه‌ذی و ته‌نیا ئا دذانوو وه‌ریشه كه ئاذیچ جه كه‌سایه‌تی ئاذیه‌نه ئاننه ته‌ئسیرش نیا، دیت. ئا هه‌مامه‌یچه جیا جه گردوو نۆقسانیه‌كاش، ڕابڕ و ڕا نیشانده‌ر بێ. یاگه‌پاش كه‌رده‌ره و یاگۆ وێش سه‌له‌مناش. هازیش وسه‌نه چننه جوانا و نا وێڕاس بڕێو فاكتێش سه‌له‌منای به بڕێو كه‌سی.

4)  ئی هه‌مامه ساختار شكه‌نیش كه‌رذ و ئینه تاریخ داواچش مذۆوه كه قازانجش په‌ی گه‌شه‌و زوان و فه‌رهه‌نگوو هه‌ورامانی تا چ ئاستێو بیه‌ن. ئی تلێسمشه ماڕا و ئی لكه كۆرێشه كه‌رذه‌وه كه كه‌وتێ بێنه ئه‌ده‌بیاتوو هه‌ورامانی و ڕا نه‌دێ پرزوو ئارۆی كه سه‌ره به‌ر بارا، وێ نیشانه دا و هه‌رمانه كه‌را.

5)   چه‌په‌وانه‌و ڕا و په‌یلواو ئانیشا كه ماچا فره ده‌نگیش نه‌بێ چنه و نویسه‌رێ گردوو هه‌ورامانیه‌وه نامای بێنێ، مه‌گه چه‌مێشا قووجنایباشا (كه پاسه دیارا) ئه‌ننا جه چوار پارچه‌و هه‌ورامانیه‌وه (ژاوه‌رو، ته‌خت، لهۆن و شامیان) ئا قه‌ڵه‌م به ده‌سێ كه بێ په‌نا و پێچ و به شانازیه‌وه هه‌ورامی منویسا ئامای بێنێ. مه‌گه‌ر كه‌سێوته‌رما هه‌ن كه هه‌ورامی بنویسۆ و ناما بۆ. یام لانی كه‌م چن جار ده‌عوه‌ت نه‌كریابۆ. فره ده‌نگی چانه‌ی فره‌ته‌ر كه پیره پیای حه‌فتا ساڵه تا كناچێ تازه پنه یاوای به‌شداریشا كه‌رد و جه ئاستێوی به‌رزه‌نه كه پێسه دۆسی ئازیزما كاكه داریۆش ماچۆ نه‌لێ باوه‌روو ئا قه‌ڵه‌م به ده‌سه زڕانه كه چه‌وذیمه‌نه سمێڵێشا چه‌ربێ كه‌را، داستانه‌شا واناوه.

6)   با به‌یمێوه پوێره و به دڵ باوه‌ر كه‌رمێ كه گردما پێوه‌ره و په‌ی گه‌شه‌و زوان و ئه‌ده‌بیاتیما قۆڵێ هۆر كه‌رمێ، نه‌ك قازانجی تاكه كه‌سی و چه‌پڵه‌ڕێزانێوی مه‌جلێسی.  

7)   ئه‌گه‌ر كه‌سێو هه‌ن خاسته‌ر مزانۆ و هێز و تواناش فره‌ته‌ر بیه‌ن (كه‌ ته‌جره‌به و زمنه‌و ئێمه ئینه‌ش سه‌له‌منان، تاریخی نیشانه‌ش دان، چوونكه‌تی تا ئیسه نه‌بیه‌ن و كه‌سی ئی لاقۆرێشه هۆر نه‌گێرتێنه) یام ئیسه فره‌ته‌را؛ به‌ی و ساڵێوه‌ته‌ر گێرۆ ، با ئێمه‌یچ به‌شداری كه‌رمێ و ئا خاڵه لاوازێ كه واتێنێشا لاشا به‌را و گه‌شه دا به زوانه‌كه‌یما. به دڵنيایه‌وه و وێچشا خاس مزانا، ئێمه فره‌ته‌ر جه وێشا وه‌شحاڵێ بیمێ و ملمێ پێوایشاوه.

کوورش ئه‌مینی

2 مانگۆ ئاوه‌وه‌ره (خه‌رمانێ)و 1392 کۆچی رۆجیاری

پانویسه‌کێ :

[1] تي. اس. اليوت، برگزيده آثار در قلمرو نقد ادبي، ترجه: دكتر سيد محمد دامادي، ناشر: انتشارات علمي، چاپ اول 1375، ص 53

[2] شعر از اثيري اصفهاني

[ 3 ] آقاي فريد عباسي صاحب وبلاگ غزل هورامي كه نقدي با عنوان " نقدی بر همایش داستان کوتاه هورامی و حاشیه های آن" نوشته اند .

 


یه‌کۆمین هه‌مامه‌و کوڵه داستانێ هه‌ورامیێ و دماڕۆ زوان و ئه‌ده‌بیاتوو هه‌ورامانی


یۆ جه‌ بنه‌ڕه‌ته‌ هێقم و هه‌سه‌مه‌کاو ئه‌ده‌بیاتوو ئارۆ دنیای، کوڵه‌ داستانه‌نه‌. کوڵه داستانه یه‌که‌م جار بنه‌ڕاو قه‌ڕنۆ نۆزده‌یه‌نه‌ جه لاو  ئیدگار ئالین پۆ (1849_1809)ی ئامریکایی پێسه فۆرمێوی ئه‌ده‌بی جه‌ داستانێ نریاره. هه‌ر چا سه‌روه‌ختانه و چنی ئالێن پۆی نویسه‌رێوی رووسیچ به نامێ نیکۆلای گوگول(1852_1809) خه‌ریکوو ئه‌ره‌نیای و وه‌ش که‌رده‌ی ئی جۆر داستانێ بێ. دماته‌ر ئی دوه نه‌فه‌ره‌شا نامێ نیه‌ی تاتێ کوڵه داستانێ . شۆنۆ ئاذیشاره ئانتوان چێخۆف، ئێرنێست هێمینگۆی،گی دۆمۆپاسان،جه‌یمز جۆیس و..... ده‌سشا که‌رد به ده‌وڵه‌مه‌ن که‌رذه‌ی ئی فۆرمه ئه‌ده‌بیه‌یه‌. فره‌و له‌یه‌که‌وه‌ده‌را په‌یلواشا ئانه‌نه‌ که‌ ئالێن پۆی کوڵه داستانه‌ش نیاره و تا تاواش وناراش،ئانتوان چێخۆفی چ ترۆق پنه دا .

 

ئی ڕه‌وته جه داستانێ هه‌روه‌ره‌نه‌ وه‌رهۆرزی دلێڕاسینیچش (خاورمیانه) گێرته‌ره‌ و ئێرانه‌نه ته‌ناوه .  جه ئێرانه‌نه‌ هه‌رچن که‌سانێو پێسه نیمایووشیج،سه‌عید نه‌فیسی و عه‌لی ئه‌کبه‌ر دێهخۆدا چی ویه‌ره‌نه وێشا تاقیشا که‌رده‌وه‌ به‌ڵام هه‌رمانه‌کێشا یاگۆ سه‌ره‌نجی نه‌بێنێ تا حه‌مه‌عه‌لی جه‌ماڵزاده سالۆ 1300کۆچی رۆجیاری به کتیبوو (یۆبێ یۆنه‌بێ) بی به ئه‌ره‌مه‌رزنه‌ر و تاته‌و کوڵه داستانێ فارسیێ . دماو ئاذی گه‌وره نویسه‌رانێو پێسه سادێق هێدایه‌ت،بۆزۆرگ عه‌له‌وی،سادێق چووبه‌ک،ئیبراهیم گۆلێستان و جه‌لال ئال ئه‌حمه‌د جه‌ دوێ ده‌ورێنه‌ کوڵه داستانێ فارسیه‌شا یاونا چڵه‌پۆپه‌و وێش. کۆرده‌سانوو وێچمانه جه‌میل سائێب به کوڵه داستانۆ (له خه‌وما) سالۆ 1925 زایینی و جه رۆنامه‌و (ژیانه‌وه‌)ینه بی به بنه‌ڕه‌تمجوو ئی ڕه‌وتیه‌. جه‌میل سائێب جه کورده‌سانوو پانیشتیه‌نه‌ بنه‌ڕه‌ته‌که‌ش بڕی و چادمای حه‌سه‌ن قزلجی به کتیبوو (پێکه‌نینی گه‌دا) جه کۆرده‌سانوو وه‌رهۆرزیه‌نه‌ هه‌رمانه‌کێش درێژه پنه دا. نویسه‌رانێو پێسه ئیبراهیم ئه‌حمه‌د، عه‌لادین سه‌جادی و شاکر فه‌تاح جه‌ ساله‌کاو 1930 تا 1940زایینی کوڵه داستانێ کوردیه‌شا سه‌ر وسته‌. جه‌ هه‌ورامانیچه‌نه‌ په‌ی چننێ ساڵا ملۆ که ئی ته‌رزه‌ ئه‌ده‌بیه جه لاو نویسه‌ره‌کاوه باوشیش په‌ی کریانه‌وه به‌لام کریۆ واچی به شێوێوی هه‌ره‌قه‌تین ده‌سش پنه نه‌کریابی تا یه‌که‌م که‌ڕه‌ت هه‌مامێوش جه شاروو نۆدشه‌ینه په‌ی گیریا .

هه‌رپاسه که وه‌ڵته‌ر به ته‌شک ودیامانێوی وه‌روه‌ڵا جه یاونه‌ره‌ کۆمه‌ڵایه‌تیه‌کانه جاڕ دریابێ رۆ 23ێ گه‌لاوێژوو ئێساڵی جه هه‌یوانۆ گلێرگاو فه‌رهه‌نگ و ڕانموونی شاروو نودشه‌ینه و به به‌شداری نویسه‌را، په‌یجۆرکه‌را، هۆنیارا و حه‌زپنه‌که‌راو ئه‌ده‌بیاتوو هه‌ورامانی یه‌کۆمین هه‌مامه‌و کوڵه داستانێ هه‌ورامیێ لوا ڕاوه. ئه‌گه‌ر به وردی بدیه‌یمێ په‌ی هه‌مامه‌که‌ی و له‌یه‌کش ده‌یمێوه مشیۆم به‌یمێ پنه جیاکار جه فره‌و که‌م و کۆرتیا که په‌ی هه‌ر گلێرێوی ئه‌ده‌بی مه‌ی وه‌ره‌وه هه‌مامه‌که تا ڕادێوی فره به ڕیکوپێکی بریا ڕاوه. یاوگه‌و من په‌ی هۆرسنگنای، تۆتۆ هۆردای و ئێژانه و کێشانه که‌رده‌ی هه‌مامه‌که‌ی نه‌ک ئیسه‌و کۆره‌کێ که‌ دمارۆ ئه‌ده‌بیاتوو هه‌ورامانی و شۆنه‌مایوه‌نه که هه‌مامه‌که ئیسه‌ولا دلێ ویه‌رۆ ئه‌ده‌بیاتی نویسیاری هه‌ورامی به گرذيی و کوڵه داستانه پێسه یۆ جه له‌قه گه‌وره‌و کۆکه‌کاو ئه‌ده‌بیاتی هه‌ورامی منیۆ و به چه‌م وینمێش، ئه‌ده‌بیاتێو که تا ماوێو چیه‌و وه‌ڵی وه‌روو که‌لوکار نه‌گێرته‌ی و بێ مه‌لاباتی نویسه‌ره‌کاش  خه‌ته‌روو دلێنه‌شیه‌یش و فه‌وتیایش بناگۆشێمانه وته‌بێره ئیسه به وه‌شحاڵیه‌وه داستانه‌ش پنه منویسیۆ و به‌ره‌و ئه‌ده‌بیاتی مۆدێڕنی ڕه‌قنۆ!!. ئه‌ده‌بیاتێو که تا هیزی سووچێوه‌نه هه‌ناسه‌بڕ بیه‌بی ئارۆ به یارذی خامه‌و نویسه‌ره‌کاش و سه‌ره‌نجوو ره‌خنه‌گیره‌کاش کۆک و گه‌ش که‌رده‌ ماتڵوو ترۆقی فره‌ته‌ر و فره‌ته‌ریا.

به‌ واته‌و کاکه ئیبراهیم شه‌مس ی راوه‌به‌روو هه‌مامه‌که‌ی که مه‌ینه‌ت و مه‌راره‌ت کێشته‌یش په‌ی ڕیک وسه‌ی کۆڕه‌کێ ئینا وه‌روو چه‌ماماوه‌ و یاگۆ ده‌سوه‌شی و سپاسی بی ئه‌وپه‌رینیه‌نه‌، 72 ێ کوڵه داستانێ هه‌ورامیێ یاوه‌ینێ نویسینگه‌و هه‌مامه‌که‌ی که بنیادمی دڵگه‌ش که‌رۆ .په‌ی چننێ ڕوا ملۆ هه‌مامه‌که دماینه‌ش ئامه‌ینه و فره‌و شیه‌وه‌که‌را جه‌ وه‌ره‌چه‌موو وێشاوه باسوو چه‌نیه‌تی هۆرچنیای به‌رهه‌مه سه‌رکه‌وته‌کا، داوه‌ری داوه‌ره‌کا، خاڵی که‌م هازی و پڕهازی ئا ڕۆ گلێره‌که‌ی که‌را به‌ڵام ڕه‌نگا من جه ده‌لاقه‌و ته‌شابیێوته‌ره‌وه بدیه‌و په‌ی هه‌مامه‌که‌ی. جه‌ وه‌رچه‌موو ئی خامه‌یوه‌ هه‌مامه‌که چننێ خاڵێ پڕهازێش بێنێ که به پاو ئێژایشا واره‌نه ئیشاره‌شا پنه که‌روو.

سه‌ر وسته‌ی ئه‌ده‌بیاتی نویسیاری :

ئه‌ده‌بیات به شێوێوی گرذی بۆ به دوێ به‌شێ: ده‌مواچ(شفاهی) و نویسیاری(مکتوب).

ئه‌ده‌بیاتی ده‌مواچ فۆلکلۆری گێرۆوه‌ ؛ یانێو به واتێوته‌ر به کۆماو ئا داستانا، ئه‌فسانا، مه‌ته‌ڵا که جه ویه‌رده‌نه خه‌ڵکه‌که‌ی سینه‌ به سینه پارێزناینێ و یاونه‌ینێش ده‌سوو پرزۆ ئیسه‌یه ئه‌ده‌بیاتی ده‌مواچ ماچانێ . هه‌رچن هه‌ر ئه‌ده‌بیاتێو که ده‌مواچش فره بۆ فه‌رهه‌نگش فره‌ته‌ر ته‌نگیۆوه و ترۆق که‌رۆ به‌ڵام چێوێوی ئه‌وه‌نه‌شاریان ئه‌ده‌بیاتی ده‌وله‌مه‌ن ئه‌ده‌بیاتێوا که ئه‌ده‌بیاتی نویسیاریش فره‌ته‌ر بۆ و گه‌نجینه‌و ئه‌ده‌به‌که‌یش نویسیا بۆ. په‌ی ئه‌ده‌بیاتی هه‌ورامی که به نونگه‌و که‌م ده‌سةڵاتی و نه‌بیه‌ی ویری تێژ و ئاوه‌زی ئه‌وه‌ته‌نگیا ئه‌ده‌بیاتی نویسیاریش که‌م بیه‌ن و هه‌ن و فره‌و قوه‌ت و هازیش ئینا ئه‌ده‌بیاتی ده‌مواچه‌نه‌، هه‌مامه‌و کوڵه داستانێ هه‌ورامیێ متاوۆ گه‌وره‌ته‌رین کارێگه‌ریش بۆ په‌ی سه‌ر وسته‌ی ڕه‌وتوو نویسته‌ی پی زوانه بریقه‌داره‌یه.نویسته‌ی و گلێره‌وه‌ بیه‌ی 72 ی داستانێ هه‌ورامیێ جیاکار جه به‌رزی و نزمیشا یامکه‌تی ئاستوو زانستی بیه‌یشا ، جه دماڕوێوی نزیکه‌نه گه‌وره‌ته‌رین یاگه‌پاش سه‌روو بڕه‌و دای به ئه‌ده‌بی نویسیاری نیشتگاکه‌یما هه‌نه.

بڕه‌و دای به نه‌سری هه‌ورامیێ :

ئه‌ده‌بیاتی نویسیاری بۆ به دوێ به‌شی : شێعره و نه‌سر . بێ هیچ شکێوه کریۆ واچمێ ئه‌ده‌بیاتی هه‌ورامی پی چننه ساڵه که خه‌ریکوو ژیونای وێشا جه ویه‌رۆ شێعرێنه که‌میش نه‌بیه‌ن و کوڵه‌مه‌رگیش نه‌بیه‌ی نه‌سری بیه‌ن و هه‌ن، ترۆق و گه‌شةو هه‌ر ئه‌ده‌بیاتێویچ ئینا ده‌سپنه که‌رده‌ی و وه‌رلوای نه‌سریشه‌نه‌. هه‌مامه‌و کوڵه داستانێ پالپشت و پاشه‌که‌وتێوی پته‌و و زلاما په‌ی نه‌سری هه‌ورامیێ.

ئه‌ژناسنای خامێ تازێ :

هه‌ر ئه‌ده‌بیاتێو ئه‌وه‌جه‌ش به سه‌ره به‌رئارذه‌ی هۆنیار، نویسه‌ر و په‌یجۆرکه‌ری تازه‌ی هه‌ن تا هه‌روه‌ره‌نه به ویارنای زه‌مانه‌کا جه قافله‌و زانایی جه‌هانی نه‌گنۆوه‌ دما و سڕ و سۆل نه‌بۆ . جه دێهاته جه‌هانیه‌که‌و مارشاڵ مه‌ک لووهانیه‌نه  ڕۆبه‌ڕۆ  زانست مله‌ی ملۆ وه‌ره‌وه و ئه‌ده‌بیاتیچ چی ره‌وتیه جیا نمه‌بۆوه و مشیۆم ده‌س به‌ ده‌س کریۆ و خامی جوانی به ویریوی تازه یاگۆ ئه‌دیبه‌ قه‌دیمیه‌کا گێراوه.

هه‌مامه‌و کوڵه داستانێ هه‌ورامیێ نیشانه‌ش دا که هه‌ورامانیچه‌نه نویسه‌ره تازه‌ پنه‌یاواکێ به تایبه‌ت خاتوونه وه‌شه‌ویسه‌کێ خه‌ریکا سه‌ره به‌ر مارا و یاگۆ نویسه‌ره قه‌دیمیه‌کا گێراوه.

هازدار بیه‌ی گردی ئه‌ده‌بیاتوو هه‌ورامانی :

حه‌شاش چنه نمه‌کریۆ هه‌مامه‌و کوڵه داستانێ هه‌ورامیێ بیه به نونگه‌و گه‌شه‌و زیاته‌روو ئه‌ده‌بیاتوو هه‌ورامانی . ئه‌ده‌بیاتێو که وه‌ڵێنه گێڵۆوه برێو دیوانه شێعرا هیچش چنه نه‌مه‌نه‌بێوه به سه‌ربه‌رزیه‌وه چی دویه‌ر ساڵه‌نه چننها کتیبێ هه‌ورامیێ و به‌رهه‌مێ سه‌رکه‌وتێ نویسیاریێش چنه بیێنێوه.

تا چننێ ساڵێ چیه‌و وه‌ڵی وتارێوی هه‌ورامیت نویسه‌یا یامکه‌تی یاگێوه‌نه‌ باس جه‌ نویسته‌ی به زوانی هه‌ورامیت که‌رذه‌یا بڕێو چا ئازیزا که چی هه‌مامه‌نه خامه‌شا گێرته‌بێنه دلێ کلکاشا و به هه‌ورامی نویسته‌بێشا وه‌راوه‌روو هه‌رمانه‌کێوه مدرێنێ و واچێنێ هه‌ورامی نویسته‌و چیشی؟!!!!

هه‌مامه‌که تاواش ئا ئازیزا چیه  گلێرێ که‌رۆوه و تووڵه‌ ڕه‌یوه بۆ په‌ی ترۆقوو دماڕۆ زوان و ئه‌ده‌بیاتوو هه‌ورامانی .

ئه‌نجام :

به باوه‌ڕوو ئی خامه‌یه‌ هه‌مامه‌و کوڵه داستانێ هه‌ورامیێ جه دماڕوێوی نزیکه‌نه بۆ به بنج و بنه‌ڕه‌تێو په‌ی ده‌سپنه‌ که‌رده‌ی شوڕشێوی نویسیاری و هه‌ورامی نویسی و جه پالوو ئانه‌یچه‌نه بۆ به بنه‌ڕاو نه‌قد و ره‌خنه‌و نویسته ئه‌ده‌بیه‌کا جه مه‌حاڵوو هه‌ورامانیه‌نه. ئانه ڕاسی بۆ تا ئێگه که ئه‌ده‌بیاتی هه‌ورامی یاوان تاقانه داڵغةش نه‌فه‌وتیای و دلێنه‌نه‌شیه‌ی بیه‌ن به‌ڵام ئیسه و پی ئاژه‌وه نه‌ته‌نیا ئه‌ده‌بیاتوو هه‌ورامانی مزانۆ نمه‌مرۆ به‌ڵکووم سوورا ونه‌ش که مشیۆم ئیسه‌ولا پێسه ئه‌و ئه‌ده‌بیاته‌کاو ده‌وروبه‌ریش رۆمانه، کوڵه داستانه، له‌قێ تازێ شێعریێ و...... وه‌شی که‌رۆ . هیچ دوور نیا چیه‌ولا شاروو نودشه‌ی و هه‌مامه‌و کوڵه داستانێ هه‌ورامیێ بۆ به بنه‌ڕاو ویه‌رینێوی زیننه‌ی په‌ی بنه‌ره دای ئه‌ده‌بیاتی مۆدێڕنی هه‌ورامی.

                                                   

                                             ئومید حه‌بیبی نودشه‌ 28و گه‌لاوێژوو 1392ێ

 

سه‌رچه‌مێ :

سامرست موام، درباره رمان و داستان کوتاه، ترجمه ابراهیم یونسی، تهران،چاپ اول، انتشارات نگاه 1362

هاشم احمد زاده، از رمان تا ملت، ترجمه بختیار سجادی، سنندج، چاپ اول، انتشارات دانشگاه کردستان 1386

حه‌سه‌ن قزلجی، پێکه‌نینی گه‌دا، به‌غدا، چاپی یه‌که‌م، چاپخانه‌ی عه‌لا، 1985

ماکسیم گورکی.اُلگا لنیپرچخوا. کورنی چوکوفسکی.ولادیمیریرمیلوف، نقدی بر زندگی و اثار انتوان چخوف، ترجمه کتایون صارمی، تهران، چاپ اول انتشارات پیشرو1369

مجله ادبی هنری اجتماعی سروه، سال بیست و پنجم، شماره 271_272،شهریور و مهر 1388، سنندج

چه‌موسته‌یه‌ سه‌رو یۆوه‌مین هه‌مامه‌و داستانه‌ی کوتای هۆرامی

رو چوارشه‌ممه‌ی 23 گه‌ڵاوێژو 1392 کو‌چی روجیاری وه‌رانوه‌ر به‌ 14 ئاگوستو 2013 مه‌سێحی جه‌ شاروو نودشه‌ینه‌ "یۆوه‌مین هه‌مامه‌و(فستیواڵ) داستانێ کوتای هورامیێ" بریا راوه‌. ئی هه‌مامه‌‌ سه‌روو ئه‌رکو ئه‌نجومه‌نو ئه‌ده‌بی یانه‌کتێبو نودشه‌ی و ئێداره‌و ئێرشادو شارستانو پاوه‌ی‌ ساز دریا بێ و ساعه‌ت 10 سوحی تا 6وو دمانیمه‌روی در‌ێژه‌ش بێ. جه‌مێوی فره جه‌ دڵسوزا، بنویسا و قه‌ڵه‌مبه‌ده‌ساو هۆرامانی به‌شداریشا که‌رده‌ بێ و 15 داستانێ هورچنیای وانیایوه‌ و به‌ هه‌رکام جه‌ نویسه‌ره‌کاشا له‌وح ته‌قدیریه‌ پێشکه‌ش کریا و مه‌راسێمه‌که‌ به‌ رێک و پێکی دماییش ئاما. قه‌رار پاسه‌نه‌ گرد ساڵیه‌ ئی هه‌مامه‌ جه‌ شاروو نودشه‌ینه‌ بریو راوه‌. به‌راسی مه‌شیۆ ده‌س وه‌شی و یانه‌ ئاوایی که‌رمێ جه‌ ئه‌ره‌نیه‌را و راوه‌به‌راو ئی هه‌مامه‌یه‌. ئیشه‌ڵڵا لاشه‌شا ساق بو و به‌رده‌وامێ با په‌ی درێژه‌دای ئه‌پی جوره‌ هه‌رمانانه‌. ‌من پسه‌و ئه‌لاقه‌مه‌ندیه‌و زوان و فه‌رهه‌نگو هۆرامانی که‌ مێمانو هه‌مامه‌که‌ی بێنا چن نوکتێ جه‌باره‌و ئی هه‌رمانێ به‌یان مه‌که‌روو:

1 * جه‌ ویه‌روو داستان نویسی‌ هۆرامینه‌ ئینه‌ ئه‌وه‌ڵین لاقورێ بێ و بنه‌راو هه‌رمانیه‌ بێ ئه‌وپه‌رینی‌. ئا که‌سانه‌ که‌ دڵسوزێ هۆرامانیه‌نێ په‌نه‌وازه‌ن کاری فره‌ته‌ر که‌را و ئه‌گه‌ر لاری و قه‌ره‌تیه‌ هه‌ن هه‌رمانه‌کانه‌ ژیرانه‌ و مه‌سوئولانه به‌یانش که‌را و وزاشوه‌ سارای و رێکایی. هۆرامان ئینسانێ باسه‌واد و به‌ئاوه‌زێش فرێنێ و چی بنه‌راو قه‌رنه‌و بیس و یه‌کیه‌نه‌ دروسش ئانه‌ن جه‌ عه‌ینو ئانه‌ینه‌ که‌ مه‌شیو پره‌نسیب و باروموو وێما ئاگاهانه‌، ژیرانه‌ و رادیکاڵ پاریزنمێ لازێمه‌ن گردیما ئاسانه‌و سه‌بر، ته‌حه‌موڵ و تاقه‌تو وێما به‌رمێ سه‌روه‌. فێرو تولێرێنسی بیمێ و حوزور یوته‌رێ به‌ جوریه‌ که‌ هه‌ن ده‌رک، فام و په‌زیرش که‌رمێ. ئێحترام بنیه‌یمێره‌ په‌ی په‌یلوا و راوینه‌ جیاوازه‌کا و بازمێ موخالێفه‌کایچ قسێ وێشا که‌را ئه‌ڵبه‌ت به‌ ئاشکرایی و مه‌سئولانه نه‌ به‌ په‌نامه‌کی و ته‌رسه‌زاڵانه‌‌. ئیجوره‌ هه‌رمانانه‌ په‌نه‌وازیشا به‌ نه‌قد و شیوه‌که‌رده‌ین. هه‌قو هه‌ر که‌سین که‌ ئینتێقادش بونه‌ و راو سه‌رنجو وێش به‌یان که‌رو تا ئی هه‌رمانه‌ گه‌ورێ په‌ی که‌ڕه‌تهایه‌ته‌ری به‌ باشی بلونه‌ راوه‌. موتمه‌ئێننه‌ن جه‌ ساڵهایته‌ره‌نه‌ که‌یفییه‌تو ئی هه‌رمانێ مه‌لو سه‌رته‌روه‌ و په‌ی راوه‌به‌رده‌یش ته‌جروبه‌ فره‌ته‌ر بونه‌. 

2 * په‌ی هه‌ر هه‌رمانێوه یۆوه‌مین هه‌نگام یا ئه‌وه‌ڵین جمه‌ فره‌ موهێمه‌ن. دلێ ئاژه‌و ئارو زوان و فه‌رهه‌نگو هۆرامانیه‌نه‌ ئیکاره‌ حه‌ره‌که‌تیه‌ گه‌وره‌ و به‌ یاگێن. زوانو هۆرامی تا ئی سه‌رده‌مه‌ فره‌ته‌ر زوانو شێعر و نه‌زمی بیه‌ن تا زوه‌انو نه‌سر و په‌خشانی. ئارو ئی زوانه‌ په‌نه‌وازیش به‌ ئینقێلاب و رێفورمین و په‌ی ئی کاره‌یه‌ داستان نویسته‌ی فره‌ ئه‌ساسین. چه‌ د‌استانه‌ی کوتا بو یا داستانه‌ی درێژه‌ و به‌تایبه‌ت رومان. پی بونه‌وه‌ ئی هه‌رمانێ بنه‌ره‌تیه‌ پته‌وه‌ن په‌ی تروقی و گه‌شه‌ که‌رده‌و زوان و فه‌رهه‌نگو هۆرامانی.

 3 * ئا که‌سانه‌ که‌ جه‌ تاڵانه‌و داستان نویسینه‌ شاره‌زاییشا هه‌ن جه‌باره‌و دلێنه‌و ئی هه‌رمانێ و ئا به‌رویرانه‌ که‌ چی ئه‌وه‌ڵین هه‌مامه‌نه‌ پێشکه‌ش کریا باشته‌ر مه‌تاوا و حه‌تمه‌نیچ مه‌شیۆ نه‌زه‌ره بدا و راوین و نه‌قدو وێشان به‌یان که‌ران. ئه‌من چیگه‌نه‌ نه‌ یاوگه‌م شێوه‌که‌رده‌و دلێنه‌و و باروو ئه‌ده‌بی ئی هه‌مامه‌ینه‌ و نه‌ شاره‌زاییچم چا باره‌وه‌ هه‌ن به‌ڵام به‌ په‌یلواو من ئا چێوه‌ که‌ یاگێ سه‌رنجێن ته‌شک یا فورموو کاره‌که‌ین. باروو ئی هه‌مامه‌یه‌ هه‌رچیه‌ بیه‌بو‌ ئا چێوه‌ که‌ حاشاش چه‌نه‌ نمه‌کریو ئانه‌نه‌ که‌ ره‌وتو ئه‌وه‌ژیوای زوان و فه‌رهه‌نگو هۆرامانی پله‌ و پایه‌ته‌ر لوان سه‌رته‌روه‌ و ئه‌ده‌بیاتو ئاروینو هۆرامانی توه‌ش گێرتێنه‌ و رو به‌ رو روه‌ سه‌راون مه‌لونه‌. نه‌فسو راوه‌به‌ردێ ئی هه‌رمانێ و ئانه‌ که‌ فره‌یه‌ جه‌ دڵسوزاو هۆرامانی گلێروه‌ مه‌که‌رو و هورشا منیه‌و تا‌ کاری فره‌ته‌ر که‌را یاگێ په‌نه‌زانای و وه‌شحاڵین. ئه‌گه‌ر ئیجوره‌ هه‌رمانانه‌ بونه و یا بیه‌بو‌ به‌ سه‌به‌بو ئانه‌یه‌ فره‌ نه‌ ده‌سیکه‌م چن نه‌فه‌رێ ئیزافه‌ که‌رو به‌ قافڵه‌و راو هۆرامانی ئه‌رکوو وێش به‌ یاگێ ئاورده‌ن.

ئی هه‌مامه‌ جه‌ جورو وێشه‌نه‌ هه‌رمانیه‌ عاله‌ و به‌ شێویه‌ باش لوا راوه‌ به‌ڵام به‌ وه‌رچه‌م گیرته‌ی ئانه‌یه که‌‌ که‌م هه‌رمانێ هه‌نێ بێ ئیرادێ و بێ لاری بانێ ئی هه‌رمانێچه‌ بێ عه‌یب و قه‌ره‌ته‌ نه‌وێ. ته‌بێعین ئه‌گه‌ر که‌یفییه‌تو به‌رویره‌کا جه‌ باشته‌رین سه‌تحه‌نه‌ نه‌ویه‌بو. ئانه‌ واقعێعیه‌ت بێ که‌ جه‌ گردو به‌شه‌کاو هۆرامانینه‌‌ نویسه‌ره‌کا به‌شدارێ نه‌ویێبێنێ. نه‌تاوابێشا و یا نه‌کریابێ به‌شدارێ بانێ هه‌ر‌چه‌ند به‌ پاو قسێ راوه‌به‌را په‌ی به‌شداری ئه‌چی هه‌مامه‌یه‌ نه‌ وه‌رگیری کریا بێ جه‌ که‌سێوی و نه‌ وه‌ربه‌سیه‌ بیه‌بێ په‌ی کیانای به‌رویره‌کا.

4 * به‌ وه‌شحاڵیوه‌ مه‌شیو بواچیو کوشش په‌ی پارێزنای و گه‌شه‌دای به‌ زوانی هۆرامی پاسه‌ وه‌ره‌ش گێرتێنه‌ره‌‌ که‌ بیه‌ن به‌ وت و ویره‌ یا ده‌غده‌غه‌و فره‌و که‌سا جه‌ مه‌حاڵو هۆرامانی‌. چی یۆوه‌مین هه‌مامه‌و داستا‌نێنه‌ فره‌ که‌سێ به‌تایبه‌ت نه‌سلێ جوان و تازه‌ په‌نه‌یاواو هۆرامانی به‌شدارێ بیێبێنێ و به‌راسی ئینسان هه‌ناسیه‌ راحێت کێشی وه‌ختێو ئا سوز و شه‌وقه‌یه‌ دلێشانه‌ وینێنه‌. وێ ئاگاهی و ئاگاهی زوان ئه‌دایی پاسه‌ لوانه‌نه‌ دلێ مه‌ژگ و دڵو خه‌ڵکو هۆرامانی که‌ به‌راسی ئینسان سه‌ره‌ش سڕ مه‌مانو. به‌ یه‌قین زوان و فورهه‌نگو هورامانی جه‌ ئایه‌نده‌ی نزیکه‌نه‌ بونه‌ به‌ تاج ‌و شانازی مه‌نته‌قه‌که‌ی. راوه‌لوای ئی هه‌مامه‌یه‌ سه‌له‌منه‌رو ئانه‌یه‌ بێ که‌ را و وێرچه‌مه‌و هۆرامانی وه‌رچه‌مگاش فره‌ روشنه‌ن و زوانی هۆرامی بیه‌ن به‌ قیبله‌و فه‌رهه‌نگی فره‌ینه‌و خه‌ڵکو مه‌حاڵو هۆرامانی.

 

دمانویسیا:

ئی هه‌مامه سه‌رو ئه‌رک و زه‌حمه‌تاو برێه‌ جه‌ دوس، به‌راده‌ر و دڵسوزاو هۆرامانیوه‌ بریا راوه‌ و به‌راسی زه‌حمه‌تی فره‌شا کێشا بێ به‌ڵام پسه‌و جارا ئیجاریچه که‌سانیه‌ شناسیاو و زێدوو هۆرامانی یانی ئا هۆرامیانه‌‌ که‌ باوه‌رشا نیه‌ن به‌ زوان و فه‌رهه‌نگو هۆرامانی و فره‌ینه‌شا حێزبی ویر مه‌که‌راوه‌ و برێویجشا وێشا به‌ که‌م مه‌زانا چیلاو چه‌ولاوه‌ گه‌ره‌کشا بێ بانێ به‌ وربه‌سو ئی هه‌رمانێ و نازا ئی جه‌له‌سه‌ بلو راوه‌ و یه‌کسه‌ر خه‌ریکو سه‌مپاشی که‌رده‌ی بێنێ. نه‌قدو هه‌ر کاریه‌ بونه‌ به‌ نونگه‌و وه‌ڵکه‌وته‌یی ئا کاره‌یه. مه‌شیو ئینسان ده‌س و په‌نجه‌و ئا که‌سانه‌ ماچ که‌رو که‌ په‌ی دروسته‌ر که‌رده‌ی و دروس راوه‌به‌رده‌ی هه‌ر جوره‌ هه‌رمانه‌ی فه‌رهه‌نگیێ نه‌قد و په‌یجوری مه‌که‌ران به‌ڵام چیگه‌نه‌ مه‌سه‌لێ نه‌قد و په‌یجوری مه‌تره‌ح نیه‌ن. فره‌ که‌سێ هه‌نێ و به‌داخه‌وه‌ فره‌ینه‌شا هۆرامی زوانێنێ جه‌ بنه‌ره‌توه‌ موافێقو زوان و فه‌رهه‌نگو هۆرامانی نیه‌نێ.‌ ئه‌گه‌ر ساده‌ و وێمانه‌ ته‌ماشا که‌رمێ ئی موخالێفانه چن ده‌سێنێ: برێو چی موخاڵێفانه‌ زاهێره‌ن دڵسوزێنێ و فرینه‌و ئی دڵسوزانه‌ وه‌شبه‌ختانه‌ یا به‌ داخه‌وه‌ سیاسێ ویر مه‌که‌راوه‌ و نه‌زر و راوینشا په‌ی فه‌رهه‌نگیچ سیاسین. به‌ نه‌زه‌ره‌و من تاکتیکو ئی ده‌سه‌یه‌ په‌ی خزمه‌ت به‌ زوان و فه‌رهه‌نگو هۆرامانی نادروسه‌ن و تا ئیسه‌ سه‌مه‌رش هیج بیه‌ن هه‌ر‌چه‌ند نه‌زه‌ر و راوینو ئی ده‌سه‌یه‌ یاگێ سه‌رنج و حورمه‌تین.‌ برێوته‌ر جه‌ موخاڵێفه‌کا ئا هۆرامیانه‌‌ که‌ شونکه‌وته‌و راو و مه‌رامو ناسیوناڵیسمی سورانینێ و ده‌لیلی واقێعی موخاڵێفه‌ت و بایکوتکه‌رده‌یشا په‌ی  جه‌مه‌ هۆرامیانه‌‌کا ئانه‌ بیه‌ن و ئانه‌ن که هۆرامی نمه‌بو جه‌ ویه‌روو زوان و فه‌رهه‌نگینه‌ وێپا و سه‌ربه‌وێ بونه‌و گه‌ره‌کشانه‌ هۆرامانی پسه‌و گردو ساڵه‌ ویه‌ریایه‌کاو قه‌ڕنه‌و‌ بیسی چێرو سێوه‌ر و چه‌پوکه‌و ناسیوناڵیسمی سورانینه‌ بازاوه‌ و چون شه‌هامه‌تشا نیه‌ن ئینه‌یه‌ به‌ ئاشکرا واچا ده‌س مه‌که‌را به‌ ویانه‌ گێرته‌ی و ده‌لیل ماراوه‌ که‌ چون ئی‌ مه‌راسێمه یا ئی جوره‌ مه‌راسێمانه‌ به‌ موجه‌وز یا ئیجازه‌و ئێداره‌و ئیرشادو ئێرانی مه‌لا راوه‌ په‌س دروس نیه‌ن یو به‌شدار بو. ئی ئینسانه‌ خیاڵبافانه‌ نمه‌زا په‌یچێ ئا قسانه‌ مه‌که‌را‌. ئی هۆرامیه‌ به‌سه‌زوانانه‌‌ هه‌ر ئا ده‌سانێ که‌ جه‌ فستیواڵ و هه‌مامه‌ ره‌نگ و بو داره‌کانه‌ به‌تایبه‌ت جه‌ کورده‌سانو ئێراقیه‌نه‌ هه‌میشه‌و دایم ده‌عوه‌ت مه‌کریا و چن دولارێ ناقابل ده‌سوه‌شانه‌ مه‌کێرا و سمێڵێشا چه‌ور مه‌کریا. ئی که‌سانه‌ هه‌ر ئا ئینسانه‌ شه‌ریفانێ که‌ به‌ شانازیوه‌ چا جه‌مانه‌ به‌شداری مه‌که‌را که‌ هه‌نێ خزمه‌تو ناسیوناڵیسمی سورانینه‌ و موهیمیچ نیه‌ن په‌یشا که‌ کێ راوه‌به‌رشه‌ن و هه‌ن جه‌ ئێرانه‌نه یا به‌روو وه‌ڵاتینه‌‌. به‌لاو ئی ده‌سه‌یوه‌ ته‌نیا هه‌رمانه‌ی‌ هۆرامیه‌ جه‌ ئێرانه‌نه‌ دروسه‌ نیه‌نه‌ و ئه‌گه‌ر هه‌رمانه‌ فه‌رهه‌نگیه‌کا جه‌ ریکایی مه‌رام و مه‌نافێعو ناسیوناڵسیمی سورانینه‌ بو قه‌یش نیه‌ن و نامێش مه‌نیا کاری کوردایه‌تی و کوردایه‌تیچ به‌ ته‌لاش په‌ی ئازادی ئینسان و ئینسانیه‌تی مانا مه‌که‌راوه. ده‌سیه‌ته‌ر‌ ئه‌چی کاسانه‌ هه‌ر ئا هۆرامیه‌ حێزبیانی که‌ وێشا و تاتایانشان(نیاکان) ساڵهای ساڵێن قیبله‌ی زوانی و فه‌رهه‌نگیشا موکریان، سلێمانی و ده‌ور و به‌ره‌که‌شه‌ن و ئه‌ساسه‌ن زوانو هۆرامی و هۆرامان به‌لاشاوه‌ چێویه‌ بێگانه‌ و فام نه‌کریان‌؟!

 ئا که‌سانه‌ که‌ نمه‌زانا په‌نه‌وازه‌ن بزانا هه‌ر هه‌رمانیه‌ فه‌رهه‌نگیه‌ که‌ ئێرانه‌نه به‌ شێوه‌و جه‌م و جه‌له‌سه‌ی ره‌سمی مه‌لو راوه‌‌ مه‌شیو به‌ ئیجازه‌و ئێداره‌و فه‌رهه‌نگ و ئیرشادی و ئه‌وته‌ر ئورگان یا ریکینه‌‌ ئه‌منیه‌تیه‌کا بونه‌ و ئینه‌ په‌ی هیچ که‌س و هیج ده‌سه‌یه‌ ئیستێسناش نیه‌ن. مه‌گه‌ر جه‌ شاروو بانه‌ینه‌ ساڵهای ساڵێن هه‌مامه‌و داستانه‌ی کوتای کوردی نمه‌لو راوه‌؟! مه‌که‌ر ساڵهای ساڵین جه‌ شاروو سنه‌ینه‌ هه‌مامه‌و شێعرێ کوردی نمه‌لو راوه‌؟! مه‌گه‌ر چننه‌ ساڵێن جه‌ شاروو کامیارانینه‌ هه‌مامه‌و کتێبێ کوردی ساڵێ نمه‌لو راوه‌؟! مه‌گه‌ر ساڵانه‌ چنها جه‌م و جه‌له‌سێ جوراوجوری جه‌ مه‌حاڵو کورده‌سانیه‌نه‌ نمه‌لا راوه‌؟! مه‌گه‌ر جه بانه‌، سنه‌ و کامیاران و ئه‌وته‌ر شاره‌ کوردنشینه‌کانه‌ ئوپوزێسیون حکومه‌ت مه‌که‌رو ؟!  مه‌گه‌ر مو‌خاڵێفه‌کاو جمهوری ئیسلامی ئێرانی موجه‌وز یا ئیجازه‌و راوه‌به‌رده‌ی ئی هه‌رمانانه‌ مدا؟!  به‌راسی ئینه‌ ئه‌وپه‌رو بێ ئاوه‌زی و وێ گێل که‌رده‌ین. ئی ده‌لیل و‌ مه‌نتێقانه‌ ده‌لیلێ ورچه‌مته‌نگانێ، ناسیوناڵیستی، شۆوینیستی و فاشیستانێنێ. په‌ی وێشا و زو‌ان و فه‌رهه‌نگه‌‌که‌و وێشا جه‌ ئێرانه‌نه‌ چنها مه‌جه‌ڵێ و روزنامێشا هه‌نێ و هه‌مامێ مه‌وه‌را راوه‌ و شانازیشا پوه‌‌ مه‌که‌را به‌ڵام ئه‌گه‌ر ئینسانی هۆرامی به‌ینه‌ و جه‌ مقیاسی وردینه‌ ئا هه‌رمانانه‌ که‌رو گورج تاوانبار مه‌کریو که‌ هه‌رمانه‌کێ بینیاینه‌ به‌ ده‌سه‌ڵاتیوه‌.

په‌ی نمونه‌ی مه‌تاومێ ئیشاره‌ که‌رمێ: مه‌گه‌ر مه‌جه‌له‌و سروه‌ی که‌ یاگێ شانازی ره‌وتو ناسیوناڵیسمی کوردین و فره‌ که‌سی ده‌سیکه‌م وه‌ڵاتو ئێرانه‌نه‌ جه‌ راو ئا مه‌جه‌له‌یوه‌ ‌ فێرو کوردی نووسیه‌ و کوردی وه‌نه‌ی بیێنێ و کاسانیه‌ پسه‌و هێمن، ئه‌حمه‌د قازی و مارف ئاغه‌یی سه‌رده‌بیریش بیێنێ موجه‌وێزه‌که‌ش هینه‌و ریکینه‌‌ ئه‌منیه‌تیه‌کاو ئێرانی نه‌بیه‌ن؟ مه‌گه‌ر چی گرده‌ ساڵانه‌ چنها هه‌مامێ و کونفرانسێ جه‌باره‌و زوانی کوردیوه‌ و شاعێره‌ کوردیه‌کا بریان راوه‌ به‌ ئیجازه‌و ده‌وڵه‌تو ئێرانی نه‌بیه‌ن؟ مه‌گه‌ر چنها ئه‌نجومه‌ن ئه‌ده‌بیێ کوردیێ که‌ هه‌ر ئیسه‌یچه‌ جه‌ ئێرانه‌نه‌ فه‌عالیه‌ت مه‌که‌ران به‌ ئیجازه‌و ده‌وڵه‌تو ئیرانی نه‌بیه‌ن و نیه‌ن؟ مه‌گه‌ر هه‌ر ئیسه‌ چنها روزنامی و مه‌جه‌ڵێ کوردیێ جه‌ ئێرانه‌نه‌ به‌ ئیجازه‌و ده‌وڵه‌تو ئیئرانیوه‌ هه‌رمانه‌ نمه‌که‌را؟

ئا که‌سانه‌ که‌ ئێرانه‌نه‌ هه‌رمانه‌ی هۆرامیانێ مه‌که‌را جه‌ وێشا و خانه‌واده‌یشا مایه‌شا نیان و مه‌نیاره‌ و وێپا و سه‌ربه‌وێنێ ئه‌گینا نه‌تاوێنێ چیرو ئا گه‌له‌کومه‌ نائینسانیه‌ینه‌ بڕ به‌را. ئه‌گه‌ر باوڕی ئینسانیشا نه‌ویایا مه‌جبوری نه‌وێنێ نه‌ته‌رسانه‌ و ئازایانه‌ وێشا ماننا و فره‌و وه‌خت و هازه‌و وێشا چی راینه‌ وزا کار. راویاراو راو هۆرامانی نه‌ته‌رساینێ و نمه‌ته‌رسا جه‌ هیچ توهمه‌ت، فشار، هه‌راو به‌زم و گه‌له‌کومه‌یه‌ و به‌ یه‌قین راکێشا سه‌رکه‌وتێنه‌ و زوان و فه‌رهه‌نگو ئاروینو هۆرامانی بیه‌ن و کریان به‌ هه‌رمانێوه‌ پیویا و که‌س نمه‌تاو حاشاش چه‌نه‌ که‌رو. مه‌سه‌لێ هۆرامانی مه‌سئه‌لیه‌ فه‌رهه‌نگیه‌نه‌ نه‌ سیاسی. هۆرامان ساڵهای ساڵێن بیه‌ن به‌ قوربانی سیاسه‌تی و ئینسانی هه‌ورامی چی سه‌رده‌مه‌نه‌ هه‌میشه‌ پسه‌و ئه‌بزار یا وه‌سیله‌ ته‌ماشا کریان و به‌کارشا به‌رده‌ن و جه‌ هه‌ر کوگه‌نه‌‌ بیه‌بو پیاده‌ نزام و وه‌رده‌سو ده‌سه‌ڵاتی سیاسی بیه‌ن بێ ئانه‌یه‌ خه‌یریه‌ش بیه‌بو په‌ی زوان و فه‌رهه‌نگه‌که‌یش. به‌ فه‌رز ئه‌گه‌ر ئێران یا هه‌ر ده‌سه‌ڵاتیه‌ته‌ر کومه‌ک و یاردی بدو به‌ زوان و فه‌رهه‌نگه‌ جیاوازه‌کا و چانیشایچه‌ زوان و فه‌رهه‌نگو هۆرامانی. مه‌گه‌ر ئیکاره‌ ناردروسه‌ن و گوناحه‌نه‌؟ هه‌ر جوره‌ یاردیدایه‌ په‌ی ئه‌وه‌ته‌نای و گه‌شه‌که‌رده‌و زوان و فه‌رهه‌نگو هۆرامانی یاگێ ده‌س وه‌شی و قه‌درزاناین. چه‌ جه‌ لاوه‌ ئێرانیوه بو و چه‌ لاوه‌ هه‌ر ده‌سه‌ و گرویه‌ته‌روه‌. هۆرامان به‌شیه‌ن جه‌ ئێرانی و وه‌زیفه‌ و ئه‌رکو ده‌وڵه‌تو ئێرانین که‌ پسه‌و گردو مه‌حاڵه‌کاو وه‌ڵاتی زه‌ڕ و بودجه‌ش په‌ی بنیوره‌. ئیکاره‌ نه‌ خرابه‌ن و نه‌ نادروس. ئا هۆرامیانه‌‌ که‌ هه‌نێ شونه‌ ئارمانه‌و کوردایه‌تیوه‌ مه‌شیو بلاوه‌ وێشاره‌و و په‌ی خه‌ڵکو هۆرامانی روشنشوه‌ که‌را‌ په‌یچێ هامویره‌کاشه‌ و هه‌رپاسه‌ ده‌وڵه‌ته‌ ئازادیوازه کوردیه‌که‌‌شا نه‌ته‌نیا یاردی و کومه‌کو زوان و فه‌رهه‌نگو هۆرامانی نمه‌دونه‌ به‌ڵکوم ئاگاهانه‌ و سیستێماتیک عه‌مه‌ڵه‌ن و به‌ کردار خه‌ریکه‌ن زوان و فه‌رهه‌نگو هۆرامانی جه‌ هۆرامانو ئێراقینه‌ جه‌به‌ین مه‌به‌رو و ئی زوان و فه‌رهه‌نگه‌یه‌ به‌ خه‌ته‌ر مه‌زانو په‌ی ده‌سه‌ڵاته‌که‌یشا!

 

 

28 گه‌ڵاوێژو 1392 کوچی روجیاری

19 ئاگوستو 2013 مه‌سێحی

داریوش ره‌حمانی. مه‌ریوان

rahmanidaruosh@gmail.com

ژیوای دلێ‌ زوانی هۆرامینه‌ و مه‌رده‌ی دلێ زوانی هۆرامینه‌

ژیوای و ئه‌ندیشه‌و زینه‌یاد محه‌ممه‌د مسته‌فازاده‌ی‌

پسه‌و ئه‌وه‌ڵین شه‌هیداو ئیمانێوی هێشتا فام په‌نه‌ نه‌رکریا هیچکه‌س سه‌ریش نمکه‌رۆوه‌!

مه‌رگوو یو جه‌ سه‌رباقا و بنه‌ڕه‌تمجاو ره‌وتوو ئه‌وه‌ژیوای زوان و فه‌رهه‌نگی هۆرامی محه‌ممه‌دی مسته‌فازاده‌ کوتایی ده‌ورانێوی و هه‌رپاسه‌ بنه‌را و ئه‌وه‌ڵوو ده‌ورانیه‌ تازه‌ی‌ جه‌ تاریخو ئاروینو زوان و فه‌رهه‌نگو هۆرامانین‌.

ئا که‌سانه‌ دلێ ژیوایشانه‌ و نزیکوه‌ چه‌نی مسته‌فازاده‌ی  بنویس، په‌یجوریکار و په‌یام ئاوه‌روو گه‌وره‌و هۆرامانی‌ هورز و نیشتشا بیه‌ن و ئاخرین حه‌فته‌کا و ساته‌کاو ژیوایشا دیه‌ بێ و چه‌مشا په‌نه‌ کوته‌ بێ زانێنێ و مه‌زانانه‌ ژیوای دلێ زوانی هۆرامینه‌ و هه‌رمانه‌ په‌ی زوانی هۆرامی بیێبێ به‌ به‌شیه‌ جه‌ بیه‌یش و ژیوایش. جه‌ واقێعه‌نه‌ مه‌تاومێ بواچمێ ئا کوچ که‌رده‌ خه‌م، خه‌فه‌ت و وه‌شه‌وێسی هۆرامانی و زوانی هۆرامی دێق په‌نه‌ که‌رد و دلێ زوانی هۆرامینه‌ و په‌ی زوانی هۆرامی گیانوو وێش جه‌ ده‌س دا. خه‌م و خه‌فه‌ت جه‌ ده‌سو نه‌یارا و ئه‌غیاراوه ‌و جه‌ وێ بێگانه‌ بیه‌ی هۆرامیه‌ داعیه‌داره‌کاوه‌. وه‌شه‌ویسی په‌ی ئانه‌یه‌ ئاد زوانو هۆرامیی به‌ زوانو ژیوای زانێ و پا زوانیه‌ ئێحساسو بیه‌ی که‌رێ به‌ڵام تاریخ خیانه‌تش که‌رده بێ به‌ زوان و فه‌رهه‌نگه‌که‌یش و ئاژه‌و روزگاری ئا هه‌قوو بیه‌یشه‌ جه‌ ئادی و هامزوانه‌کاش‌ درێغ که‌رده‌ بێ.

ئا که‌سانه‌ ئاخرین ساته‌کاو ئادیشا دیه‌ بێ زانێنێ و مه‌زانانه‌ مسته‌فازاده‌ په‌ی ئه‌نجام یاونای ئا یاوگه‌ و ئارمانه‌نه‌‌‌ که‌ بێنێش بێ به‌زه‌یانه‌ و ئاشقانه‌ وێش وێران که‌رد یوره‌ و پسه‌و شه‌مع و قوقنوسی سوچیا و لوانه‌ دلێ خاتره‌، ئه‌‌فسانه‌ و تاریخ و ژیواروو مه‌حاڵو هۆرامانی.

ئا که‌سانه‌ گه‌ره‌کشانه‌ بزانانه‌ یاوگه‌ و ئاواته‌و مسته‌فازاده‌ی چێش بێ؟ جه‌ جوابشانه‌ مه‌کریو بواچیو ئاواته‌ش ئانه‌ بێ ئێنسانی هۆرامی وێ بێگانه‌ نه‌بو، ته‌حقیر نه‌کریو. ئاواته‌ش بێ هۆرامان پسه‌و زوان، فه‌رهه‌نگ و تاریخیه‌ قه‌دیمساڵی سه‌روو بنجه‌و وێشوه‌ سه‌وزوه‌ بۆ. وێپای و سه‌ر‌به‌وێ بیه‌و کێبیه‌ی یا هۆوییه‌توو فه‌رهه‌نگی هۆرامانی جه‌ ئه‌وه‌ڵای ئه‌وه‌ڵوه‌ په‌ی خودوو هۆرامی زوانه‌کا ده‌رونی بۆوه‌ و دماته‌ر یوته‌ران و ناهۆرامیه‌کا بیاوا پا قه‌ناعه‌ته‌ هۆرامان کێبیه‌یه‌ فه‌رهه‌نگی و زوانی جیاوازش هه‌ن و ئینسانی هۆرامی زوان جه‌ بنه‌راو قه‌رنه‌و بیسو یه‌کیه‌نه‌ هه‌قوو وێشه‌ن ته‌لاش بکه‌رو په‌ی ئانه‌یه‌ ئی زوان و فه‌رهه‌نگشه‌ روه‌ به‌ سه‌ر به‌رۆ و که‌روش نمونه‌ و تاجه‌و سه‌ره‌و‌ مه‌حاڵه‌که‌یش و سه‌رانسه‌رو دنیای.

 

محه‌ممه‌د مسته‌فازاده‌ کێ بێ؟

جه‌ ویه‌رو زوان و فه‌رهه‌نگو هۆرامانینه‌ ئارمان و یاوگه‌‌ش چێش بێ؟

په‌ی یاوای به‌ ئاواته‌کاش چکۆوه‌ ده‌سش په‌نه‌ که‌رد؟

چه‌نی ده‌سش په‌نه‌ که‌رد؟

چێشش که‌رد؟

تا‌ کوگه‌ یاوا؟

نه‌تیجه‌ و سه‌مه‌روو هه‌رمانه‌کاش چێش بێ؟

 

قسێوه‌ چه‌نی وانه‌ری

یۆوه‌م:

فره‌ یاگێنه‌ که‌لیمێ ناسیوناڵیسمی کوردی، ناسیوناڵیزمی سوارنیم به‌کار به‌رده‌ن. هه‌رپاسه‌ وه‌ڵته‌ر واته‌نم، به‌یانم که‌رده‌ن و چیگه‌یچه‌نه‌ واوه‌یش مه‌که‌روه‌وه‌ مه‌نزور جه‌ کوردی یانی سورانی و جه‌ که‌لیمێ سورانیچ ئا را و کرداره‌ یاوگه‌مه‌ن که‌ ئه‌میر حه‌سه‌نپوور به‌ "شۆوینیسمی سورانی" ئه‌ژناسه‌ش که‌رده‌ن.

 

دووه‌م:

ته‌فه‌کوری فاشیستی و شۆوینیستی جه‌ مه‌حاڵو کورده‌سانینه‌ پاسه‌ یاگێ و وه‌ره‌ش گێرتێنه‌ که‌ ئه‌گه‌ر هورامی زوانێو به‌ینه‌ په‌ی هۆرامانی و زوانی هۆرامی هه‌رمانه‌ بکه‌رونه‌ گورج تومه‌تبارش مه‌که‌را که‌ گه‌ره‌کته‌ن وێت جه‌ کورد و کورده‌سانی جیاوه ‌که‌ری. ئیتر که‌سیه‌ نیه‌ن په‌رسو ئه‌رێ یاوگه‌تا جه‌ کورد بیه‌ی چێشه‌ن؟ کورد بیه‌ی چه‌نی ئه‌ژناسه‌ مه‌که‌ردێ؟ به‌ فه‌رز ئه‌گه‌ر هۆرامی گه‌ره‌کش بو وێش بونه‌ و وێش جیاوه‌که‌رو چ‌ ئیرادیه‌ش هه‌ن؟ مه‌که‌ر شمه‌ وێتا جه‌ یوته‌رانی و ده‌وروبه‌ره‌که‌یتا به‌ جیا نمه‌زاندێ و وێتا جیاوه‌ نه‌که‌رده‌ن؟ په‌چێ ئا هه‌قه‌یه‌‌ ته‌نیا په‌ی وێتا به‌ دروس مه‌زاندێ و په‌ی یوته‌رانی به‌ نادروس؟ ئه‌گه‌ر زوان و فه‌رهه‌نگو هۆرامانی به‌ به‌شیه‌ جه‌ وێتا مه‌زاندێ په‌یچێشی نمازدێ گه‌شه‌ بکه‌رو و یاردیش نمه‌ده‌یدی چونکه‌تێ به‌رزوه‌ بیه‌ی، روشد و تروقی ئی زوان و فه‌رهه‌نگیه‌ به‌رزوه بیه‌ی و سه‌رکه‌وته‌ی شمه‌ن؟! ئه‌گه‌ریچ زوان و فه‌رهه‌نگو هۆرامانی به‌ بێگانه‌ مه‌زاندێ به‌ پاو کام پیمانێ‌ و میزانی ئینسانی، ئه‌خلاقی و هقوق به‌شه‌ری مه‌یدی و جه‌ قه‌رنو بیسو یه‌کیه‌نه‌ په‌ی‌ یوته‌رانی را و چاره‌ مه‌نیه‌یدێره و وێتا که‌رده‌ن به‌ ئه‌ربابو هۆرامانی و ئێنسانی هۆرامیتا که‌رده‌ن به‌ نوکه‌ر و قوربانی وێتا؟!

ئه‌گه‌ر کورد بیه‌ی ئانه‌نه‌ گردو ئا که‌سانه‌ هه‌نێ مه‌حاڵو کورده‌سانیه‌نه‌ مه‌شیو به‌ یه‌ک زوان قسێ که‌را(سورانی) و شونه‌و راو و مه‌راموو ناسیوناڵیسمی سورانیوه‌ با، ئه‌گه‌ر کورد بیه‌ی ئانه‌نه‌ ئینسانی هۆرامی مه‌شیو جه‌ زوان و فه‌رهه‌نگه‌که‌و وێش ده‌س بازۆوه‌ و بلونه به‌ زوانی فاشیستی یه‌کگرتو یا هامبه‌شی کوردی قسێ بکه‌رو و بنویسۆ، ئه‌گه‌ر کورد بیه‌ی ئانه‌نه‌ ئینسانی هۆرامی مه‌شیو هه‌میشه‌ نوکه‌رو و پیاده‌ نێزامو ناسیوناڵیزمی سورانی بو، ئه‌گه‌ر کورد بیه‌ی ئانه‌نه‌ ئینسانی هۆرامی مه‌شیو هه‌میشه‌ نوکه‌رو ده‌سه‌ وه‌رشکه‌سته‌ فکریه‌کاو کورده‌سانی بو، ئه‌گه‌ر کورد بیه‌ی ئانه‌ بو که‌ ده‌وڵه‌ته‌ ئازادیوازه‌که‌و!!! کورده‌کا ماچوش و هۆرامی به‌ خه‌ته‌ر مه‌زانا په‌ی ئاسایێشوو وه‌ڵاتی، ئه‌گه‌ر کورد بیه‌ی ئانه‌ بو ئیجازا نه‌دریۆ جه‌ هۆرامانه‌نه‌ به‌ زوانی هۆرامی بوانیۆ و بنویسیۆ، ئه‌گه‌ر کورد بیه‌ی ئانه‌نه‌ ئیجازه‌ نه‌دریو یه‌ک کتێب یا مه‌جه‌له‌ی هۆرامی چاپ بونه‌، ئه‌گه‌ر کورد بیه‌ی ئانه‌نه زوان و فه‌رهه‌نگو هۆرامانی رادیو و ته‌له‌فزیونش نه‌بو، ئه‌گه‌ر کورد بیه‌ی ئانه‌نه‌ به‌ جیاتی وینه‌و دیکتاتوریه درێ‌ وینه‌و دیکتاتوریه‌ته‌ری کویه‌و دیوار‌‌ره‌، ئه‌گه‌ر کورد بیه‌ی ئانه‌نه‌ مه‌شیو هۆرامی بیه‌و وێش نه‌فیه‌ که‌رو تا ئاوه‌خته‌ دلێ کومه‌ڵگاینه‌ پسه‌و ئینسانی ده‌ره‌جه‌ ئه‌وه‌ڵی قه‌بوڵشا بو، ئه‌گه‌ر کورد بیه‌ی ئانه‌نه‌ ئیجازه‌ نه‌دریو هۆرامان و ئینسانی هۆرامی په‌ی وێش حێزب و ئه‌نجومه‌نش بو، ئه‌گه‌ر کورد بیه‌ی ئانه‌نه‌ که‌ ناسیوناڵیسمی سورانی په‌رچه‌مدار و بڕیه‌ جه‌ گرووه‌کا داعیه‌دارێشه‌نێ و هه‌زاران ئه‌گه‌رێته‌ری هه‌ر که‌س حه‌زوو وێشه‌ن ئا جوره‌ کوردایه‌تیه‌ و کورد بیه‌یه‌ قه‌بوڵ بکه‌رو و چا راسه‌نه ته‌لاشیچش وزو کار. ئی شانازیه‌ موباره‌کو هه‌ر که‌سی بو که‌ لایه‌قشه‌ن‌ به‌ڵام ‌به‌ نه‌زه‌ره‌و من هه‌ر هۆرامی زوانیه‌‌ جه‌ بنه‌راو قه‌رنه‌و بێسو یه‌کینه‌ ئا چێوانه‌‌ قه‌بووڵ که‌رو نوکه‌ری، حه‌ماقه‌ت، به‌ردگێ، بێگاری، بێ ئاوه‌زی، بێ شه‌ره‌فی، بێ ویژدانی و نائینسان بیه‌و وێش نیشانه‌ مدونه و مه‌سه‌له‌منونه‌‌. وه‌ختێو من به‌ عێنوانوو زوان و فه‌رهه‌نگیه‌ جه‌به‌ین بلونه‌ ئیتر هیچ چێویه‌ چی دنیاینه‌ یه‌ک په‌ل ‌و پوش ئیژایی و ئه‌رزشش نیه‌ن جا گیرام ئاچێوه‌ کورد بیه‌ی بو، ئارمانه‌و کوردایه‌تی بو یام وه‌ش که‌رده‌و ده‌وڵه‌تی کوردی و یا هه‌ر ئارمان و مه‌رامێوته‌ر. وه‌ختیه‌ زوان و فه‌رهه‌نگی هۆرامی عه‌مه‌ڵه‌ن و پسه‌و ئه‌مری واقێعی که‌وته‌ن چیروو فشاری و گیانکه‌نشت که‌رده‌ی، وه‌ختیه‌ ناسیوناڵیزمی سورانی سیستێماتیک و ئاگاهانه‌ خه‌ریکه‌ن زوان و فه‌رهه‌نگو هۆرامانی جه‌به‌ین مه‌به‌رو و مه‌تاونوشوه‌ هه‌رجوره‌ هامکاری و یاردی دای ئه‌پا پروسه‌یه‌ خیانه‌ت، جه‌نایه‌ت و حه‌ماقه‌ته‌ن. وه‌ختیه‌ ئا ده‌سه‌ڵاته‌ که‌ نامێش کوردین و زاهێره‌ن هۆرامی به‌ بنه‌ره‌تو وێش مه‌زانو به‌ڵام به‌جیاتی ئانه‌یه‌ زوان و فه‌رهه‌نگه‌که‌یش گه‌شه ‌بدو په‌نه‌ ئاگاهانه‌ یاوگه‌ش فوتنای هۆرامانین و مه‌شیو به‌ ئه‌وه‌ڵایای و قوربان و سه‌ده‌قه‌ کار که‌رو په‌ی هۆرامانی چ‌ فه‌رقیه‌ش هه‌ن چه‌نی حکومه‌توو سه‌دام حوسه‌ینی و به‌عسیه‌کا؟!. ئه‌ڵبه‌ت یه‌ک فه‌رقیه‌شا هه‌ن و ئادیچ ئانه‌نه به‌عسیه‌کا پا گرده‌ دڕی، پیسی و خرابیوه‌ که‌ بێشا حاشا نه‌که‌رێنی جه‌ کورد بیه‌و کورده‌کا و ده‌سیکه‌م ئیجازه‌و وه‌نه‌ی و نویسته‌ی به‌ زوانی کوردی دێنی به‌ڵام ده‌وڵه‌توو کورده‌ ئازادیوازه‌کا ئا هه‌قه‌یچشانه‌ درێغ که‌رده‌ن‌ جه‌ ئینسانی هۆرامی و زوان و فه‌رهه‌نگو هۆرامانی. حه‌کایه‌تیه‌ خوه‌دار و تراژدیکه‌ن ئینسانی هۆرامی به‌ شه‌رتێو کورده‌ن که‌ هۆرامی نه‌بو و ده‌س کێشو جه‌ زوان و فه‌رهه‌نگه‌که‌یش. هۆرامی و هۆرامانی به‌ینه‌و وێش که‌ره‌و به‌ نوکه‌روو ناسیوناڵیسمی سورانی هه‌رپاسه‌ که‌ تا ئیسه‌ که‌رده‌نش تا ده‌وڵه‌ت و ده‌سه‌ڵات وه‌ش بکه‌رو و به‌رویر و نه‌تیجه‌یچش ئانه‌ بو که‌ هیچ شونه‌مایه‌ جه‌ زوان و فه‌رهه‌نگه‌که‌یش نه‌مانۆوه‌. به‌راسی ئینه‌ چڵه‌پوپه‌و وێ بیگانه‌گی ئینسانین. ئینه‌ دور که‌و‌ته‌ی جه‌ که‌رامه‌ت و شه‌خسییه‌تی ئینسانین. ئینه‌ زێدو هه‌ر جوره‌ ئه‌خلاقی دینی و ئاسمانین. ئینه‌ به‌رده‌گی مودێڕن و ئارویانه‌ن.

 

یه‌روم:

وه‌ڵێ ئانه‌ینه‌ بلوو دلێنه ‌و پوخته‌و باسه‌که‌ی په‌نه‌وازه‌ن ئیشاره‌یه‌ کوڵ بکه‌روو به‌ خاڵیه‌ فره‌ موهێمێ. ئه‌قڵ، ژیری و مه‌نتێق حوکم مه‌که‌رو ئینسانه‌کا پا جوره‌ که‌ بیێنێ بوینمێ و ته‌ماشاشا که‌رمێ. نمه‌بو و دروس نیه‌ن هیچ چێویه‌ و هیچکه‌سی‌ بی جه‌هه‌ت و‌ بێ یاگێ موقه‌ده‌س و ده‌س نه‌یاوا که‌رمێنه‌‌‌. ئانه‌ که‌ زینه‌یاد مسته‌فازاده‌ ئینسانیه‌ شه‌هامه‌تدار، نه‌ته‌رس، زانا، ئه‌نه‌یاوا و داراو فه‌ردییه‌تی بێ هیچ شه‌که‌ش نیه‌نه‌ چه‌نه‌ به‌ڵام هه‌مزه‌مان جه‌ ویرما نه‌شو ئادیچ ئینسان بێ. ئینسانیه‌ که‌ ئاژه‌یه‌ تایبه‌ته‌نه‌ و مه‌حاڵیه‌‌ تایبه‌ته‌نه‌ ژیوا بێ و گه‌وره‌ بیه‌ بێ. ئادیچ پسه‌و هه‌ر که‌سی زاڕۆ زه‌مان و مه‌کانوو وێش بێ به‌ گردو خاسی و خراویاوه‌ که‌ یه‌ک ئینسان هه‌نێش. نه‌ زه‌مانه‌ ئیجازه‌و ئانه‌یه‌ مده‌و ئینسانو ئاروی ئوستووره‌یی ویر بکه‌رۆوه‌ و نه‌ زه‌روره‌تیچش هه‌ن شاخ و باڵی بێ یاگه‌ بدریو به‌ میراسوو ئینسانه‌کا. هه‌ر که‌س به‌ ئه‌ندازه‌و وێش چی دنیای یاگێش هه‌نه‌ و دماته‌ر‌ تاریخ حوکم مدو چێش ماندگاره‌ن و یاگه‌پاو کێ باقین. ‌به‌ تایبه‌ت جه‌ ویه‌روو زوان و فه‌رهه‌نگو هۆرامانینه‌ و ئه‌ده‌بیاتی هۆرامینه‌ که‌ ورکه‌ و یاگه‌ هه‌رمانو مسته‌فازاده‌ی بێ. پسه‌و ده‌سپه‌نه‌که‌ری‌ ئاد یو جه‌ ئه‌وه‌ڵین نویسه‌ر، ئه‌ره‌نیه‌ر و ئه‌ندیشمه‌نداو زوان و فه‌رهه‌نگو ئارینو هۆرامانین. یه‌رێ کتێبێش به‌ یادگار مه‌نێنێوه‌ که‌ جه‌ مقیاسوو زه‌مانه‌و وێشانه‌ کارێ گه‌ورێنێ به‌ڵام بێ ئیراد و بێ لاری نیێنێ و قه‌تعه‌ن ئا به‌رویرانه‌ یاگێ نه‌قد و په‌یجورینێ. ئا که‌سانه‌ چه‌نی مسته‌فازاده‌ ئاشنایشا بیه‌ن مه‌زانانه‌ ئاد هیچ وه‌خت ئێدێعا نه‌که‌رێ زوانشناسه‌ن و یا کاره‌کاش بێ ئیرادێنێ. ئاد ویر و ئه‌ندیشه‌ی ئینسانی به‌لاشوه‌ موهێم بێ. فره‌ته‌ر وێش به‌ دڵسوز و پاڵپشتو زوانی هۆرامی زانێنه‌. ئانه‌ ئه‌رکوو دلسوزاو هۆرامانین به‌ شێویه‌ زانایانه‌، رادیکاڵ و رێخه‌یی ئا کارانه‌ شیوه‌ بکه‌را و وزاشا وه‌رو په‌یجوری و نه‌قدی و ویچنه‌شا که‌را. ئه‌ڵبه‌ت به‌ وه‌رچه‌م گێرته‌ی ئانه‌ی مسته‌فازاده‌ ئه‌وه‌ڵوو راینه‌ بێ و تازه‌ پاش نیا بێ دلێ چل ساڵه‌یی و ئه‌گه‌ر مه‌جالوو ژیوای فره‌ته‌ریش بیایا دلێ ره‌وتوو دیالێکتیکی ئاژه‌و ژیوایشه‌نه‌ فاروجمه ئێ ملوو ویر و ئه‌ندیشه‌یشه‌ره‌ و به‌ پاو ئانه‌یچه‌ هه‌رمانه‌کاش سوچ، تام و ره‌نگی جیاواز گێرێنێ ئه‌و وێشا.

 

**********

[" په‌ی هاگاوه‌ بیه‌ی لازما واچیۆ: به‌ پاو ئا چێوا دنیانه‌ روه‌شا ده‌ینه‌ و ده‌ور و به‌رمانه‌ وینیا ناسیوناڵیزم به‌ هه‌ر ته‌شک و رواڵه‌تێو دلێ هه‌ر قه‌وم و مه‌حاڵیوه‌نه‌ هورزۆ ئه‌ساس و بنه‌ڕه‌تش سه‌روو لابه‌رده‌ی، نادیار که‌رده‌ی و نه‌دیه‌ی یوته‌ریوه‌ مه‌رزیۆره‌. پیویاته‌رین ئارمانیچش یه‌ک زوان و یه‌ک مێلله‌تا. یاگۆ هیچ کوڵه‌کانیوی نیه‌نه‌ دلێ فه‌زا و ئاو و خاکێوی چامنه‌یچه‌نه‌ نمه‌تاومێ شونه‌و ئازادی، ئه‌ندیشه‌ و حقوقوو به‌شه‌ریه‌ره‌ گێلمێ به‌ڵکوو متاومێ شونه‌و دیکتاتوری، فاشیسم و شۆوینیزمیره‌ گێڵمێ. ئایا فام و ده‌رکو ئی حه‌قیقه‌ته‌ تاڵ و ناشیرینه‌یه‌ سه‌خت ودشوارا؟

...

په‌ی بڕێویچما که‌ به‌ وه‌هم و خیاڵه‌وه‌ ته‌ماشه‌و دنیای که‌را هه‌ڵای ئاشکرا نه‌بیه‌نوه‌ و نمه‌زانا راو هۆرامانی دلێ ئه‌ده‌بیات، ئازادی، ئه‌ندیشه ‌و حقوقوو به‌شه‌ریه‌نه‌ ویه‌رو نه‌ک دلێ جوغرافیا، ناسیوناڵیزم و ده‌سه‌ڵاتیه‌نه"‌. ]

(سه‌رچه‌مه‌: کتێبو زوانو ژیوای، محه‌مه‌د مسته‌فازاده‌، وڵاوکه‌ره‌وه‌ ئه‌وین ی. مه‌ریوان. 1391 روجیاری. په‌لوو 65.67.)


ادامه نوشته

هاگاذاری یۆوه‌مین هه‌مامه‌و داستانێ کۆڵێ هه‌ورامی

                       هاگاذاری یۆوه‌مین هه‌مامه‌و داستانێ کۆڵێ هه‌ورامی

 

یۆوه‌مین هه‌مامه‌و داستانێ کۆڵێ هه‌ورامی 23گه‌لاوێژوو ئێساڵی جه‌ لاو ئه‌نجۆمه‌نی ئه‌ده‌بی کتێبیانه‌و گرذی شاروو نۆدشه‌ی و به‌ یا‌ردی ئێداره‌و فه‌رهه‌نگ و ڕانموونی پاوه‌ی ملۆ ڕاوه‌.


حه‌زپنه‌که‌رێ متاڤا جه‌ دوێ به‌شێ "گرذی" و "زاڕۆڵا" چی هه‌مامه‌نه‌ به‌شدارێ با. هه‌رب ه‌شداربیێو متاڤۆ ئه‌وپه‌ڕش یه‌رێ به‌رهه‌مێ کیانۆ به‌ نویسینگه‌و هه‌مامه‌که‌ی. ئا به‌رهه‌مێ کیانیا ، نمه‌بۆ هیچ هه‌مامه‌ یا کێوڵکانێوته‌ره‌نه‌ ، به‌شدارێ بیێبا.


به‌پاو ئی هاگاذاریه‌،دمایین په‌رذۆچوو کیانای به‌رهه‌می به‌ نویسینگه‌و هه‌مامه‌ی تا 5گه‌لاوێژوو ساڵۆ 1392یا.


پنه‌وازا واچیۆ که‌‌ شۆنۆ هه‌رادیای هه‌مامه‌که‌ی،خاسته‌رین به‌رهه‌مێ مژناسیا و  ته‌قدیرشا چنه‌ کریۆ. وه‌رده‌نگێ ئازیزێ متاڤا سه‌ر دا په‌لیانه‌و ئی هه‌مامه‌یه‌ به‌  نامونیشانوو   http://dastanhawrami.blogfa.com و دماو هاگاذاری جه‌ دلێگره‌که‌یش ، فۆرموو ئه‌ژناسنامه‌ی په‌ی به‌شداری جه‌ هه‌مامه‌که‌ی په‌ڕ که‌راوه


مه‌رجێ به‌شداری هه‌مامه‌که‌ی :


مه‌رجێ به‌رهه‌مه‌کا:


 1-  هه‌ر به‌شداربیێو متاڤۆ ئه‌وپه‌ڕش یه‌رێ ئه‌سه‌رێ کیانۆ

2-  ئا به‌رهه‌مێ کیانیا نمه‌بۆ جه‌ هه‌مامه‌ یامکه‌تی کێوڵکانه‌کاته‌ریه‌نه‌ به‌شدارێ بیێبا

3- به‌رهه‌مه‌ کیانیاکێ مشیۆم ته‌مڤۆ په‌ڵوو A4وه‌ تایپ کریا و بێ هه‌ڵه‌ و وه‌ش دۆخت

 بنویسیا

4 - په‌ڕه‌وه‌ که‌رذه‌ی فۆرموو ئه‌ژناسنامه‌ی پنه‌وازا

5 -  به‌رهه‌مه‌ کیانیاکێ،مه‌ذریاوه‌

6 - به‌شدار بیه‌کێ متاڤا به‌رهه‌مه‌کاشا به‌ فایلوو word‌به‌ نامونیشانوو ئێلێکترۆنیکی

 هه‌مامه‌ی کیانا

7 - داستانه‌کێ مشیۆم به‌ زوانی هه‌ورامی بانێ

8 - ئه‌ر هه‌ر یۆ چا به‌رهه‌ما که‌ کیانیا،ئا مه‌رجێشا نه‌با جه‌ دادوه‌ری هه‌مامه‌که‌ینه‌ لا بریا


ڕۆئه‌ژماروو ڕاوه‌لوای هه‌مامه‌که‌ی:


دمایین په‌رذۆچوو کیانای به‌رهه‌ما په‌ی نویسینگه‌و هه‌مامه‌ی؛ تا 5گه‌لاوێژوو ساڵۆ 1392ی

واته‌ی هۆرچنیاکا: 23گه‌لاوێژوو ساڵۆ 1392ی



فۆرموو ئه‌ژناسنامه‌و به‌رهه‌می:


نامێ و شۆره‌ت:                        

نامۆ به‌رهه‌می:

ته‌مه‌ن و ویه‌رینوو پێذابیه‌ی:            

ژماره‌و په‌یوه‌ندی و کۆدوو شارستانی:

نامونیشانی ڕێکوپێک و ئادرێسی پۆستی:

    

نامونیشانوو سایت و ئیمه‌یلی:

 ئادرێسوو په‌لیانه‌ی: http://dastanhawrami.blogfa.com/

ئیمه‌یل sarkav44@yahoo.co

(به‌ بۆنه‌و 2و سیاوکامی ڕۆ جه‌هانی زوانی ئه‌ذایی)

یۆ مشۆ بیارۆ ڕێک واچۆ هه‌نا         نام و نیشانش نه‌ڤزۆنه‌ په‌نا

(به‌ بۆنه‌و 2و سیاوکامی ڕۆ جه‌هانی زوانی ئه‌ذایی)

جه‌ ڕواڵه‌تێوه‌نه‌ ئێساڵ ڕۆ جه‌هانی زوانی ئه‌ذاییما ڤیارناره‌ که‌ به‌ داخێوێ گرانه‌وه‌ زوانی هه‌ورامی ماوێو چیه‌و وه‌ڵی به‌ بۆنه‌و مه‌رگوو چنه‌زان،فره‌زان و گه‌شاوه‌ز هۆرده‌ست "محه‌مه‌د مسته‌فازاده‌"ی مازیش چه‌میا و هه‌تیم که‌وت.نویسه‌ریوی گه‌وره‌ که‌ ورکه‌،داڵغه‌ و دڵه‌چرکه‌ی بنه‌ڕه‌تی ژیوایش،ئه‌وه‌مه‌نای زوان و فه‌رهه‌نگه‌ بریقه‌داره‌که‌و هه‌ورامانی بێ. په‌یجۆرکه‌ریوی دڵسۆته‌ که‌ تا په‌رذۆچوو ژیوایش پنه‌ دریا ژیرانه‌ ژیوا،به‌ فامه‌وه‌ لاقۆره‌ش نیا و به‌ ئاوه‌زی ئه‌وه‌ته‌نگیاش قه‌ذه‌خه‌ باوه‌کێش گه‌ره‌شێل که‌رذێ.بێ هیچ شکێوه‌ متاڤوو واچوو خوا چنه‌ ویه‌رذه‌ محه‌مه‌د مسته‌فازاده‌ دڵسۆزته‌رین هه‌ورامی زوان بێ که‌ خه‌موو فه‌وتیای زوانی هه‌ورامی پێسه‌ وه‌ره‌ی که‌وته‌بێ گیانش،خۆلێوه‌ نه‌بێ ورینیش بۆ،ده‌یمه‌ده‌ره‌ ویرش لاو ئانه‌یه‌وه‌ بێ چه‌نی هه‌رمانه‌ کریۆ که‌ زوانی هه‌ورامی پیت و قازانجش په‌ی بۆ. ئا خه‌مه‌ به‌رزێ بیێبێنێ کسموو ساعب و وێره‌گاو ئا له‌یه‌که‌وه‌ده‌ره‌ ئازیزه‌یه‌.کاکه‌ محه‌مه‌د نه‌ته‌رسانه‌ ویرش که‌رذش به‌ چۆڵه‌چراڤۆ ئه‌وه‌ژیوای زوانی هه‌ورامی،یه‌رێ کتێبێ و چننێ وتارێ به‌که‌ڵکێش پێشکه‌ش به‌ هه‌ورامان و زوانه‌که‌یش که‌رذێش و شۆنیشه‌ره‌ به‌ جه‌سه‌،ته‌نیا به‌ جه‌سه‌!! ئاستیمێش جیا.

دڵنیانا چانه‌یه‌ که‌ تووڵه‌ڕاکۆ ئا گه‌وره‌پیایه‌ بێ ڕاویار مه‌مه‌نۆڤه‌.هه‌رچن فره‌ سه‌خت و سه‌خڵه‌تا بێ کاکه‌ محه‌مه‌دی هه‌رمان که‌رذه‌ی به‌ڵام ڕاویارێ ڕاکێش تا یاڤای به‌ ئاواته به‌رزه‌که‌یش که‌ ترۆق و گه‌شه‌و زوانه‌ که‌م هازه‌که‌یمانا، ئێمه‌ی هه‌ورامیه‌نمێ                      


کاروانوو بی ده نگی

ئی نویسته‌،نویسته‌و نویسه‌ر و هۆنیاری ئازیزوو شاروو پاوه‌ی "کاکه‌ عه‌دنان مۆرادی"یا په‌ی کۆچوو ناوه‌ختوو چنه‌زان،فره‌زان و گه‌شاوه‌ز "کاکه‌ محه‌مه‌د مسته‌فا زاده‌" شۆنۆ ده‌س وه‌شی جه‌ کاکه‌ عه‌دنانی وه‌شه‌ویسی چێگه‌نه‌ منیه‌وشه‌ره‌ په‌ی هاگاذاری شمه‌ی ئازیزی



کاروانوو بی ده نگی

گله‌ییم گێره جه ڕۆجیاری هیچ جه ملوانکێ کاکه‌شانیچ بویه‌رانێ و گۆشی ئاسمانی حه‌فتومینیچ که‌ڕ که‌ران گله‌یێ په‌ی نیاوای به لوای, په‌ی نه‌فامای چه‌نی ژیوای په‌ی گلێر نه‌ویه‌یی ئاژه ئه‌ژناسای. گله‌یێ په‌ی ئانه‌یه‌ به‌سۆزوانی دارسانیما به توه‌ردارکان نیاونا, گله‌یێ په‌ی ئانه‌یه‌ په‌پوولێوه‌ما فێروو باڵ گرته‌ی بی و لوا نه‌زانما و قه‌ێرما نه‌گرت.گله‌یێ پهه‌ی کاروانێوه که باروو مه‌تاش بێ ده‌نگین.

گێره مه‌ردی نویسه‌ره‌ێ په‌ی خه‌ڵکی مه‌ردێوه ئاسایه‌ن به‌ڵام لاو ئێمه‌وه مه‌رده‌و ئانیشانه که وێشانه‌نێو تاوانشان باری جه بارگاو بێ ده‌سه‌ڵاتی ئی وه‌ڵاته‌ێنه بووزانێ نه‌هاتێوه‌ن, ئێشێوه‌ن که سره‌فتێش په‌ی نیه‌ن.

هه‌واڵوو لواو کاک موحه‌ممه‌دی موسته‌فازاده‌ی چه‌نی کاروانوو بێ ده‌نگی ڕنگه شیرینی به گا یاوناو باروو کتێبه‌کانش لامو چنهای چن جارێ تاڵوو تاڵته‌ر که‌رد به‌ڵام هه‌ڵای لاو ئه‌منو ئانێ نا بارشا یاونان به مه‌نزڵ هه‌رچن باری ته‌رشا گێره راوه بۆ به ڵام نه‌مرێنیو هه‌ره‌مانێ.

په‌رسه‌ۆ سه‌ره‌وه‌شی وێموو سه‌رجه‌م نویسه‌رانوو هورامانی و بنه‌وانێو مه‌رده‌مۆداران مه‌که‌روو یاڏش ره‌نگ ئه‌ر یاڏمانه‌ بڵو نکوولی به‌ره‌که‌ۆ ئاواتانما گێرۆ.

 

وێت شارانته‌ڤه‌

وێت شارانته‌ڤه‌

(په‌ی ڕۆحوو هه‌میشه‌ به‌رزوو دۆسی نازاریم کاکه‌ محه‌مه‌د مسته‌فازاده‌)


 حه‌یبه‌تیێ درۆده‌له‌سانه‌ وێت شارانته‌ڤه‌

تا

ڕاسی لاشا‌نه‌ نما نه‌شۆ!  

و

خه‌ڵک ئه‌جۆشا تۆ مه‌رذه‌نی!

گوا تۆچ مری؟

نا نا په‌شتۆ کۆگاو ویری به‌رزی ئینسانیته‌نه‌

وێت شارانته‌ڤه‌

و

ئاوه‌خت مه‌یوه‌ که‌ چی ڕه‌په‌ڵگانه‌

ئینسان بیه‌ی حه‌نه‌ر نیا!

ئاوه‌خت که‌ ئاوه‌ز قۆرخ نه‌کریان!

ئاوه‌خت که‌ وه‌شه‌ویسی که‌لاو‌ش که‌رذه‌ن!

ئاوه‌خت که‌ دووکانوو قازانجی هه‌ڕه‌ دریه‌ینه‌ به‌ره‌شه‌ڤره‌!

ئاوه‌خت که‌ په‌پووله‌ نه‌خشینه‌کێ باڵێشا نه‌سۆتێنێ!

به‌یانیه‌و موئه‌سێسه‌و قه‌ڵه‌موو هۆرامانی په‌ی مه‌رگوو محه‌مه‌د مسته‌فازاده‌ی‌

به‌یانیه‌و موئه‌سێسه‌و قه‌ڵه‌موو هۆرامانی په‌ی مه‌رگوو محه‌مه‌د مسته‌فازاده‌ی‌

به‌ نامێ په‌روه‌ردگاروو گیانی و ژیریی

هۆرامان ئینسانێوی گه‌وره‌ و بلیمه‌تش جه‌ ده‌س دا. هۆرامان په‌ی‌ کۆچی بێواده‌و سه‌رباقه و سه‌رداریش ئازیه‌تباره‌ن‌. محه‌مه‌د مسته‌فازاده‌ نویسه‌ر، ئه‌نه‌ئاوه‌ر، ئه‌ره‌نیه‌ر، په‌یجوریکا‌ر، زوان شناس و په‌یام ئاوه‌روو گه‌وره‌و هۆرامانی ساڵه‌و 1349 ڕوجیاری شاروو نودشه‌ینه‌ به‌ دنیا ئاما. دماو ویارای وانای بنه‌ره‌تی په‌ی درێژه‌دای به‌ وه‌نه‌ی ملو شاروو مه‌ریوانی و دماته‌ر جه‌ ده‌هه‌و حه‌فتای روجیاری‌ تارانه‌نه‌ وانای ئاکادێمیکوو وێش ‌ته‌مامنونه‌. به‌ ئه‌وه‌گێڵای‌ په‌ی مه‌ریوانی ده‌س که‌رو به‌ خزمه‌ت و هه‌رمان که‌رده‌ی. هۆرامان پسه‌و زوان، فه‌رهه‌نگ و مه‌حاڵێوه‌‌ تاریخی ساڵهای ساڵ که‌وته‌ بێ قه‌راخوه‌، شاریابێوه‌ و چیروو سێوه‌روو نه‌یارا و ئه‌غیاراوه‌ و دلێ دووکه‌ڵوو سیاسه‌تانه‌ کز و مات بیه‌بێ. گه‌وره‌ته‌رین ورکه‌و و نگه‌رانی محه‌مه‌د مسته‌فازاده‌ی به‌شه‌ردوسی و که‌رامه‌توو ئینسانا بێ. ئاد وه‌ڵ جه‌ گرد چێوی ئینسان بێ. ئینسانێوی هۆرامی. ئینسان بیه‌و وێش دلێ زوانه‌که‌یشه‌نه و هه‌رمانه‌که‌رده‌ی په‌ی زوانه‌که‌یش وینێنه‌وه‌. ویر، خیاڵ، ره‌فتار و کردارش ئارویانه‌ و هۆرامیانه‌ بێ. سته‌می ئینسانی و فه‌رهه‌نگیش به‌ ره‌گ، پوس و ون، به‌ دانه‌ دانه‌و سلوله‌کاش حس که‌رده‌ بێ. ره‌نج کێشێ چانه‌یه ئینسانی هۆرامی وێش نیه‌ن و سوکایه‌تی کریونه‌ به‌ زوان فه‌رهه‌نگه‌که‌یش. ره‌نج کێشێ پا گرده‌ ده‌وڵه‌مه‌ندی، ویه‌رده‌ی زوانی و فه‌رهه‌نگیوه‌ که‌ هۆرامان هه‌نش کریان و بیه‌ن به‌ چیرپا و قوربانی سیاسه‌تی. گردوو ته‌قالایش وست کار تا هۆرامان پسه‌و فه‌رهه‌نگێوی ئینسانی و قه‌دیمساڵێ وێش بێزۆوه‌، وێش بونه، وێ بێگانه‌ نه‌بۆنه و سه‌روو بنجه‌و وێشوه‌ گه‌شه بکه‌رۆوه‌. ئاد زوانی هۆرامی به‌ زوانو ژیوای زانی و باوه‌رش بێ په‌ی ئانه‌یه‌ ئی زوانه‌ بمانۆوه و گه‌شه‌ بکه‌رو‌‌ مشیۆ دلێ‌ یانا‌نه‌ به‌ینه‌ به‌ر و بلونه‌ دلێ بازارو کار و هه‌رمانا، بلونه‌ دلێ وانگا‌، مه‌دره‌سه‌ و دانشگای، بلونه‌ دلێ میدیا و یاونه‌ره‌ جه‌معیه‌کا، کتێبش په‌نه‌ بنویسیو و روزنامه‌ و مه‌جه‌له‌ی تایبه‌توو وێش بونه‌. مسته‌فازاده‌ زوان و فه‌رهه‌نگو هۆرامانی به‌ زوان و فه‌رهه‌نگێوی وێپا، سه‌ربه‌وێ و موسته‌قڵ زانێ و به‌ عێلم و مه‌نتق، به‌ هه‌رمانه‌کاش و به‌رویره‌ هونه‌ریه‌کاش لیره‌سه‌ختانه‌و کوڵنه‌ده‌رانه‌ ئه‌ده‌بیاتوو ئاروینوو هۆرامانیش که‌رد به‌ ئه‌مری واقێع و هه‌قێقه‌تێوی سه‌له‌میا. ئاواته‌ش بێ جه‌ ویه‌روو هونه‌ر و ئه‌ده‌بیاتینه،‌ هۆرامان بیاوۆ به‌ یاگێوه‌ که‌ دلێ گردوو دنیاینه‌ قسێش بۆ په‌ی واته‌ی و ئیمانیچش بێ که‌ روێو ئا ئاواتێ به‌گا مه‌ی و بۆنه‌ به‌ ئه‌مری واقێع. ئاد باوه‌ریه‌ عێلمی و ئینسانیش بێ که‌ زوانی هۆرامی میراس و گه‌نجینه‌و گردوو جه‌هانی و هه‌رپاسه‌ مه‌حاڵوو هۆرامانین و ئی زوانه‌یه‌ به‌ کوڵه‌کێ گه‌ورێ کێبیه‌ی‌ یا هووییه‌توو فه‌رهه‌نگی خه‌ڵکو‌ هۆرامانی زانی و په‌ی به‌گا ئارده‌ی ئا ئاواتاشا ڕوش دا ده‌موو شه‌وێوه‌ و شه‌وه‌ش دا ده‌موو ڕویوه‌ و گرد یاگه ‌و مه‌کانێنه‌ هه‌وڵ و ته‌قالاش وست کار و چی راینه‌ گیان و ماڵش به‌ ئه‌وپه‌روو دڵسوزیوه‌ به‌خشا و ئیسار که‌رد. مسته‌فازاده‌ ساڵه‌و 1389 روجیاری‌ به‌ نویسته‌ی و چاپوو کتێبوو "زوانی هۆرامی و دنیای مودێڕن" ی چه‌پوانه‌و ره‌وتوو بابوو زه‌مانه‌ی جه‌ ویه‌روو زوان و فه‌رهه‌نگوو هۆرامانینه‌ بی به‌ ده‌سپه‌نه‌که‌روو را و هه‌رمانێوه گه‌ورێ. ئاد چی راینه‌ بێ وچان و بێ مدرامان خه‌ریکوو په‌یجۆری و هه‌رمانا‌ بێ و مه‌تڵه‌بێ روشنگه‌رێ و ئاوه‌زدارێ نویسێ. ساڵه‌و 1390 روجیاری‌ کتێبو" نامه‌ نویسته‌ی به‌ زوانی هۆرامی" یش چاپ و وه‌ڵاوه‌ که‌رد و تا ئاخرین لاده‌کاو ژیوایش "25 ئارگاو 1391 روجیاری" که‌ خه‌ریکوو‌ ئاماده‌که‌رده‌و کتێبوو "زوانو ژیوای" په‌ی چاپی بێ، به‌رده‌وام ته‌لاش و زه‌حمه‌ت کێشێ و جه‌ هیچ وه‌خت، ئاژه‌ و یاگێوه‌نه‌‌ یه‌ک‌ لاقۆره‌ جه‌ راو هۆرامانی چا هه‌قێقه‌ته‌یه‌ که‌ ئیمانش په‌نه بێ وێش نه‌کێشت دماوه‌ و نه‌گێڵا دماوه‌. ئاد په‌ی دڵسوزا و نویسه‌راو زوان و فه‌رهه‌نگوو ئاروینو هۆرامانی نماد و نیشانێ ئاوه‌ز، باوه‌ڕ، شه‌هامه‌ت، کوڵ نه‌ده‌ری، لێره‌ سه‌ختی، شه‌رافه‌ت و که‌رامه‌تی ئینسانی بێ و مه‌رگێ بیواده‌ش په‌ی جامێعه‌و فه‌رهه‌نگ و ئه‌ده‌بی مسیبه‌تێوه‌ گه‌وره‌ بێ. جه‌ ویه‌روو زوان و فه‌رهه‌نگینه‌ ئاد رایه‌ش بڕیه ‌و که‌له‌به‌رێش که‌رده‌ره‌ که‌ په‌ی هه‌میشه‌ی بێ راویاره‌ نمه‌گنونه‌‌. نامێ و یادش دلێ تاریخوو هۆرامانینه‌ تا قامی قیامه‌ت ‌مانونه‌وه‌ و ئا قه‌ڵه‌مه‌ که‌ ئادی هورگێرت هیچوه‌خت نمه‌نریۆره‌ زه‌مین و بێده‌س نمه‌مانۆوه‌. چون ئا ویر، ئه‌ندیشه و هه‌رمانێ که‌ ئاد شونیشوه‌ بێ و په‌یجور بێ سه‌رشوه‌ زه‌رووره‌توو تاریخ و زه‌مانه‌ی و هورزگایه‌ واقێعی، ئینسانی و به‌رهه‌قش بێ. تا ئاوه‌خته‌ که ناهه‌قی، بێ عه‌داڵه‌تی و گه‌ره‌شێل که‌رده‌و هه‌قوو به‌شه‌ری دنیانه‌ بیه‌یش بۆ موبارێزه‌ و هه‌رمانه‌ی ئینسانیه‌ کوتایش نمه‌ینه‌. خه‌ڵکوو هۆرامانی و راویاراو را و ویرچه‌مه‌و هۆرامانی تا دنیا دنیانه‌ به‌رویره‌کا، هه‌رمانه‌کا، ویر و ئه‌ندیشه‌ی به‌رزی ئینسانی و شه‌هامه‌توو محه‌مه‌د مسته‌فازاده‌یشا ئینا مه‌ژگه‌نه ‌و وه‌روو چه‌ماوه‌. یادش به‌رز و ڕاش پیروزه‌ بۆ‌.

 

 

28 ئارگاو 1391 روجیاری

17 ژانوییه‌ 2013 میلادی

مه‌ریوان

موئه‌سێسه‌و فه‌رهه‌نگی، هونه‌ری قه‌ڵه‌موو هۆرامانی*

 

*

موئه‌سێسه‌و فه‌رهه‌نگی هونه‌ری قه‌ڵه‌موو هۆرامانی گلێرگا و ئه‌نجومه‌نێوه‌ن په‌ی خزمه‌ت که‌رده‌ی به‌ زوان و فه‌رهه‌نگوو هۆرامانی و یو جه پایه‌گوزاره‌کا، بنه‌ڕه‌تمج و ئه‌ره‌نیه‌ره‌کاش، نویسه‌رو گه‌وره‌و هۆرامانی زینه‌یاد کاکه‌ محه‌مه‌دی مسته‌فازاده‌ بێ.