دیرینه شناسی زبان اورامی(قسمت دوم)

 معنی واژه‎ی هورامان

هورامان یکی از مناطق قشنگ و دل‎ربای کردستان است که به سختی کوه‎ها، جنگل‎ها، قله‎های پربرف و دره‎های سرسبز مشهور است. در دامن این کوه‎های بلند و مناظر دیدنیش، چندین شاعر مشهور مانند: بیسارانی، صیدی هورامی، کاردوخی، ملا خدری رواری، میرزا عبدالقادر پاوه‎ای و ... و همچنین هنرمندانی همچون: عثمان هورامی، محمدحسین کیمنه‎ای، جمیل نوسودی و ... زاده و پرورده شده‎اند.

مرز جغرافیایی منطقه‎ی هورامان در شرق، شهرستان سنندج، در غرب، منطقه‎ی شهرزور عراق، در شمال، شهرستان مریوان و در جنوب، شهرستان جوانرود است.

 معنی واژه‎ی هورامان

هورامان یکی از مناطق قشنگ و دل‎ربای کردستان است که به سختی کوه‎ها، جنگل‎ها، قله‎های پربرف و دره‎های سرسبز مشهور است. در دامن این کوه‎های بلند و مناظر دیدنیش، چندین شاعر مشهور مانند: بیسارانی، صیدی هورامی، کاردوخی، ملا خدری رواری، میرزا عبدالقادر پاوه‎ای و ... و همچنین هنرمندانی همچون: عثمان هورامی، محمدحسین کیمنه‎ای، جمیل نوسودی و ... زاده و پرورده شده‎اند.

مرز جغرافیایی منطقه‎ی هورامان در شرق، شهرستان سنندج، در غرب، منطقه‎ی شهرزور عراق، در شمال، شهرستان مریوان و در جنوب، شهرستان جوانرود است.

در مورد واژه‎ی هورامان معانی مختلفی وجود دارد و هر صاحب نظری در مورد ریشه و اساس این کلمه، به اندازه‎ی توانایی و فهم خود، بحث کرده است. بعضی محققان توانسته‎اند در مورد کلمه‎ی هورامان تحقیقاتی را انجام دهند و ریشه‎ی تاریخی آن را پیدا و تجزیه و تحلیل کنند. برای اینکه از معنی واژه‎ی هورامان چیزی دستگیرمان شود، لازم است بعضی از این نظریات را به اختصار توضیح دهیم:

1) واژه‎ی (هور- آمان) که در زبان سورانی به معنی«روَژ هه‎لَاتن» یا بیرون آمدن و طلوع خورشید است.

2) واژه‎ی (هه‎ور- آمان) جمله‎ای‎ست خبری به معنای آمدن ابر در آسمان و بارندگی.

3) واژه‎ی (هاواری- آمان) به معنی طلب پناه دادن آمده است.

4) واژه‎ی (هه‎واری- آمان) به معنی خانه و پناهگاه محافظت شده و آرام است. چون هورامان منطقه‎ای است کوهستانی و امن.

5) به نظر محمدامین هورامی، واژه‎ی هورامان، از کلمه‎ی «ئوروموَن» استخراج شده است. صیدی شاعر هورامانی در در شعرهای خود از کلمه‎ی «ئوروموَن» استفاده کرده است.

عقیده بر این است که در زمان زندگانی صیدی، مردم از این کلمه استفاده کرده اند.

6) عده‎ای هم نظرشان این است که واژه‎ی «هورامان» از «ئوورامه‎ن» استخراج شده‎است که نام یکی از آهنگ‎های قدیمی کرد در دوران پیش از اسلام است.

7) در فرهنگ «برهان قاطع» در مورد این واژه، نوشته شده که «ئوورامان» به معنی خانه و  پناهگاه سخت و محکم است. این واژه، از دو قسمت «ئوورا» به معنی قلعه‎ی محکم و سخت و «مان» به معنی خانه و محل اقامت درست شده است.

8) تعدادی از صاحب‎نظران واژه‎ی هورامان را به «هوورئامای» بر می‎گردانند که به معنی بالا‎آمدن و صعود کردن است. چون هورامان هم مکانی سخت و مرتفع است که برای رسیدن به آن از هر طرف باید از ارتفاعات عبور کرد.

* ویژگی‎های لهجه‎ی اورامی

* محافظت از اصل و ریشه‎ی زبان‎های باستانی ایران.

* حفظ نشانه‎های مذکر مؤنث در اسم‎ها.

* هم‎ریشه‎ای برخی واژه‎های زبان اورامی و فارسی.

* غنی بودن این لهجه در رابطه با ابزار دستوری مانند مضاف و مضاف الیه.

* حفظ و نگهداری بعضی از حروف قدیمی در زبان کردی مانند:(ث، ژ، گ و چ).

* غنی بودن این لهجه از نظر آواها و اسم‎ها.

* محافظت از آوای کردی قدیمی /دَ/ که به اشتباه به آن «د» توخالی گفه می شود و به اشتباه /د/ نوشته می شود.این آوا بسیار قدیمی است و در کلمه‎ی «ئه‎دَا» شنیده می‎شود.

 نتیجه گیری:

مینورسکی خاورشناس معروف روس در کتاب ارزنده ای که به انگلیسی دربارۀ گوران نوشته است، براین عقیده است که طایفه گوران بیش از سه هزار سال قدکت دارند و باید افزود که غرض از گوران در این گفتار تنها ایل گوران کنونی ساکن استان کرمانشاهان نیست که این نام را حفظ کرده اند بلکه منظور از نام گوران گروهایی از قوم کرد است که به لهجۀ گورانی گفتگو می کنند مانند ایلهای سیاه منصور و زنگنه که اکنون در ایران و عراق پراکنده اند هم چنین ایل برادوست که اکنون لهجه شان با لهجۀ کرمانجی شمال آمیزش یافته و در اطراف اورمیه در ایران و در اطراف رواندوز در عراق اقامت دارند . ایلهای شوانکاره و زند و کاکائی و پالانی و گیژ و روژبیانی و چگنی و پازوکی و.. . اما در حال حاضر کانون اصلی گوران زبانان و همچنین آیین یارسانی است همان طایفه قلخانی هستند که در کرمانشاه و اطراف دالاهو سکونت دارند. لازم به ذکر است که پرستی چریکوف روسی و ابن الفقیه همدانی، روستای گهواره (گاواره / گاباره / گاسواره ) را از مناطق گوران نشین می دانند که دارای سابقه تاریخی و باستانی طولانی می باشند. در اینجا لازم است از شعرا و ادیای بنام و مشهور، که ادبیات خود را به لهجه ی گورانی سروده اند نام ببریم از جمله : پَریشان دینوری از سده چهادهم میلادی، مصطفی بیسارانی در سده شانزده هم میلادی، محمد کندوله ای در سده هفدهم میلادی، خوان قبادی نیمه دوم قرن هیفده هم میلادی، سرهنگ الماس خان و میرزا شرف دینَوری اواسط سده هیجدهم میلادی، شیدا هورامی اواخر سده هفدهم تا نیمه سده هجدهم، محمد ولی کرماشانی در اوایل سده بسیتم میلادی و همچنین ایل بگی، ملاپریشان، خانای قبادی، سیدی هورامی، شفیع جامریزی، خان الماس خان، ملاعبدالرحیم مولوی تاوگوزی، میرنوروز، شاه ویس قلی، ملامنوچهر و ملا رستم ایلامی وادبا و فضلایی دیگر. در زیر نمونه ایی از سروده های «شاویس قلی» را –متولد810 هـ.ق در کوهستان شاهوی اورامان – ذکر می کنیم : "ئه سلمه ن جه کورد، ئه سلمه ن جه کورد بابۆم کوردنانه ن، ئه سلمه ن جه کورد" یعنی اصل و نسبم کرد می باشد و اجداد و اسلافم نیز کرد بوده اند. این بیت شعر به زبان گورانی سروده شده است و نشانگر رواج و اهمیت زبان گورانی در قرون میانین حکومت اسلامی و اهمیت ان در میان کردان می باشد

* منابع و ماخذ:

·         دکتر محمود فضیلت

·         . ماهنامه‎ی کردی رامان، شماره‎ی 63 ،آوریل 2001 ،ترجمه‎ی مقاله‎ی هورامان نوشته‎ی عفان محمد شریف

. روزنامه‎ی همشهری، شماره‎ی 2189، 20 مرداد 1379، قباله‎های کهن اورامان نوشته‎ی سوران کردستانی

کتاب سهم ارزشمند ایران در فرهنگ جهان جلد دوم نوشته ی عبدالحمید نیرنوری برگه های 809-818 (دوره ی دو جلدی) .

همان کتاب برگه ی 474 ـ دوره ی یک جلدی

فرهنگ دهخدا .