آثاراربعه اورامان

نویسنده:محققی خانقاهی

اورامیان به خاطر داشتن هویت کهن و شهرستانیت شان که مروج یک جانشین شدنشان زودتر از سایر ملل گشته با رخداد ها و اتفاقات زیادی در تاریخ ملتشان   روبرو بوده اند .  این نژاد مهم و تاریخی  بعلت  موقعیت استراتژیکی خاصی که دارا بوده اند مناسبات متنوعی را با تمدنهای غیر از خودشان داشته اند که گاه از سر صلح و گاه از سر جنگ بوده است.بنده  سعی کرده ام  چند اثر تاریخی که نمایانگر جزرو مدهای این سزمین در دوران قدیم بوده است را برای شما دانش پژوهان و دوستداران راستین اورامان ارائه دهم چرا که گوشه های بی نظیرو بی مانند هویت فردی هر انسانی بی شک به داشته های کهن او واجتماعی که از آن سر بر آورده مربوط میشود. تاریخ ماست که موجب میشود با استفاده از آنها مسیرهای پیموده شده را مجددا از سر نگیریم .

اورامیان به خاطر داشتن هویت کهن و شهرستانیت شان که مروج یک جانشین شدنشان زودتر از سایر ملل گشته با رخداد ها و اتفاقات زیادی در تاریخ ملتشان   روبرو بوده اند .  این نژاد مهم و تاریخی  بعلت  موقعیت استراتژیکی خاصی که دارا بوده اند مناسبات متنوعی را با تمدنهای غیر از خودشان داشته اند که گاه از سر صلح و گاه از سر جنگ بوده است.بنده  سعی کرده ام  چند اثر تاریخی که نمایانگر جزرو مدهای این سزمین در دوران قدیم بوده است را برای شما دانش پژوهان و دوستداران راستین اورامان ارائه دهم چرا که گوشه های بی نظیرو بی مانند هویت فردی هر انسانی بی شک به داشته های کهن او واجتماعی که از آن سر بر آورده مربوط میشود. تاریخ ماست که موجب میشود با استفاده از آنها مسیرهای پیموده شده را مجددا از سر نگیریم . آری تاریخ ماست که زرات آن با روحو جسم مان پیوند می خورد وقسمتی از فولکلور ما بحساب می آید.  چه حکومتهایی که امروزه  دارند با تاریخ سیصد ساله شان دم از مدنیت و یکه تازی میزنند و دیگر اجتماعات انسانی را که علم داران مسیر ترقی بوده ند را بربر عنوان میکنند و ایشان  غافل از شهرستانیت کهن آنها... 

                                کتیبه سارگن

آشوریان از قدرتهای بی رحم تاریخ بوده اند که پایتختشان را در شهر نینوا بنا نمودند.آنها قلمرو حکمرانیشان را تا مناطق غربی و شمال غربی ایران نیز افزایش دادند که یادگارهای مهمی را از آنها در شهر سقز میتوان مشاهده نمود . آنان  پس از به قدرت رسیدن به خطه صعب العبور کردستان حمله کرده وآنجا را مورد تهاجم قرار میدهند که گویا به کشتار عظیمی منجر میشود. درآن زمان مردم از ترس آنها به کوهستان های بلند اورامان پناه می آورند که البته مستقر شدن آنان در اقلیم اورامان در نوبت بعدی یعنی دوره (آشور با نیپال) صورت میگیرد  (معازی نژاد – احمدی:1382   ص 58)

 زمانی که سارگن بر اقلیم کردستانات و نوار جنوبی ایران وعراق مسلط میشود در یکی از مناطق کردستان که جزئ ازاقلیم اورامان محسوب میشود کتیبه ای چند متری را بر سنگهای سخت آنجا به یادگار حک میکند .این کتیبه توسط هیات علمی و بررسی آثار باستانی کرمانشاه و کردستان کشف شد. کتیبه نوشته شده به زبان میخی می باشد که قدمت آن به اواخر هزاره دوم قبل از میلاد می رسد.(بهمن سلطانی: 1386  ص1073)

این کتیبه در پانصد متری شمال غرب روستای تنگیور در تنگه زینانه و در چهل و پنج کیلومتری شال غربی شهر کامیاران در بلندترین صخره یک کوه واقع شده است

آشوریان بعلت اینکه اورامنان دارای مزیت مهمی مانند اسبهای سوارکاری بوده اند آنها را مورد تهاجم قرار میداده اند . در قدیم الایام نیز  اسبان ماد را  در جلگه های نسا پرورش می دادند  که  در دنیای قدیم شهره ی آفاق بودند و آشوریان همواره به این اسبان چشم طمع دوخته و باج و خراج خود را با اسب می گرفتند. در نیمه ی اول قرن 7 ق.م. پادشاه آشور برخی از امیران محلی ماد را اسیر میکند و سایرین هم با هدیه اسب و لاجورد حمایت او را خواستارمیشوند. لشکرکشی های متعدد آشوریان به نواحی سپره، اورامان، آذربایجان، کرمانشاه، کرانه های رودخانه زاب، و سواحل رودخانه ی قزل اوزن برای تصاحب اسب و نشخوارکنندگان این منطقه بوده است .

در کتیبه مذکور نقش شاه به صورت نیم رخ ،و با کلاهی استوانه‌ای،که  پای راست خود را در جلو و پای چپ را عقب قرار داده است، دست راست شاه نیز  به طرف بالا بلند شده و دست چپ او در مقابل شکم قرار دارد   

‪ ‪ ‪ ‪ این کتیبه به خط میخی و به زبان آشوری باستان است.

سارگن در این کتیبه   پس از ستایش خدایان آشوری مانند خدای آشور، مردوک، نابو، سین ، شمش و ایشتار به شرح پیروزیهای خود پرداخته و در ادامه به نقاط مختلف شهرها، روستاها و مناطقی که در این جنگ تصرف و ویران نموده، اشاره میکند   

. محتوای این نقش بر جسته را در چند بند خلاصه میکنم. 1. نیایش خدایان 2. القاب و نام های سارگن دوم 3. شرح پیروزی های سارگن 4. لشکرکشی به  سر زمین(کرل)5. انجام پیروزی ها ,6- یاد بودها.(بهمن سلطانی: 1386  ص1075 )

این  نکته مهم را باید یاد آور شوم که نوشته ها واکتشافات دیگری در مورد این حکومت گران در جاهای دیگر ایران وعراق ثبت شده و از ارج زیادی برخورداست اما کتیبه موجود اورامان متاسفانه فاقد هر گونه ارزش و احترام فرهنگیی میباشد  و مورد بی توجهی ارکان میراث فرهنگی واقع شده است . اینکه چرا ماهیت این کتیبه مهم مورد بی توجهی واقع می شودجای اندیشه   دارد

                                      (سارگن)

                              کشف  قباله های 2000 ساله                                   

از دیگر آثار کشف شده اورامان که مهمترین وافتخار آمیز ترین اسناد جامعه کرد بحساب می آید  چند عدد قباله قدیمیست است که مربوط به دوره اشکانیان میباشد. کسشف این قباله ها از این قرار بوده که  در دوره شیخ علاالدین نقش بندی که از مشایخ کردستان بوده اند  چند نفر قصد دیدار از ایشان را داشته اند که پس از گذشتن از ارتفاعات مسیرشان از قضا چشمشان به حکاکی   تخته سنگی بزرگ می افتد که روی آن مردی زه کمانش را کشیده  و در حال پرتاب تیر می باشد . آنها قضیه را به محضر شیخ علاالدین می رسانندکه ایشان هم دستور می دهند به همانجا برگردند و در اطراف آنجا جستو جو کنند . آنان نیز پس از مدتی جستوجو  به دهنه یک غار می رسند و وجود غار را به شیخ گزارش می دهند. شیخ هم دستور می دهد انتهای غار را بکنند وبه کاوش بپردازند . آنها نیز همان کار را کرده و یک خمره پر از ارزن را از خاک در می آوردند و آن را پیش شیخ می بر ند.  ایشان هم خمره را خالی کرده و سه عدد قباله را که درون آن بوده کشف میکند . شیخ هم به قدمت و هویت ناریخی متون نوشته شده بر روی آنها پی برده و  آنها را در سال 1913 به دکتر سعید خان کردستانی تحویل می دهند . او نیز قباله ها را به فرانسه می برد و دوعدد از قباله ها توسط پروفسر (مینس) ترجمه گردیده  ونوشته دیگر توسط پروفسور (کاولی)ترجمه میگردد. قباله ها به دوره اشکانیان متعلق بوده اند .قباله سومی که پیدا شد متعلق به 12 سال پیش از میلاد بوده و به زبان  شاهانه نگاشته شده است) (اورامانی:1940 ص 129). (قدمت قباله های اول و دوم نیز متعلق به 88 سال قبل از میلاد است که به زبان  پهلوی-پارسی  نوشته شده اند. قباله اول متعلق به دوره اشک نهم و دومی متعلق به (ارد یکم) بوده است.

 (قباله های دوره اشکانی که در اورامان کشف شد)           

محتوای این نوشته ها ازین قرار است که شخصی دو هزار سال پیش در این ناحیه یک مناسبت اقتصادی را با یک فردی انجام داده و یک باغ مو را در قبال مقداری پول به شخص دیگری اجاره داده و گویا چندین نفر هم بعنوان شاهدان این معامله آنجا حضور داشته اند . قباله های بعدی هم به این خاطر نوشته شده اند که همان شخص این قرار داد را مجددا در سالهای 12 قبل از میلاد تمدید کرده است . این نوشته ها مهم ترین اسناد نوشتاری قوم کرد محسوب میشوند چرا که نشان گر مدنیت و شهرستانیت آنها میباشد. ناگفته نماند که انسانها و اجتماعات  زمانی صاحب شهرستانیت میشوند که یکجا نشین شده باشند . یکجا نشینی هم اغلب  با وارد شدن جوامع  به دوره کشاورزی مشخص میشود و مناسبات کشاورزی نیز زمانی اتفاق می افتد که انسانها در یک مکان مشخص مستقر شده باشند . و این امر مهم در اورامان  زودتر از سایر اقوام به وقوع پیوسته است واگرم در جوامع دیگه ای زودتر اتفاق افتاده باشد سندی این گفته ها را اثبات نمیکند. دست نوشته های مذکور اکنون در موزه برلین نگه داری میشوند

                                            سکه ئاداد

 اثر  مهم دیگری که در این خطه پیدا شده سکه ایست قدیمی که از معدود سکه هاییست که از نظر رونمایی و موضوعی با دیگر سکه های یافت شده از تمدن ایران متفاوت است . چراکه این اثر چهره زنی را نشان میدهد که در پشت آن نوشته ای بعنوان ئاداد حک شده است .  (هه ورامانی:1380 ص   74)             

تصویر زن بر روی سکه ای رایج  در آن دوره نشان از قداست و احترام زنان در آداب مملکت داری آنان بوده است. اسم ئاداد اسم همان کسی بوده که بر اورامان حکمرانی می کرده . و در اورامان  امروزه اورامی زبانان مادرانشان را ئاداد یا ائدا صدا می کنند که به احتمال زیاد به میمنت پادشاهی و عدالت او در اورامان بوده است. (هه ورامانی:1380 ص   75)

متاسفانه بعلت عدم وضوح تصویر این سکه در کتاب پروفسور اورامانی نتوانستم عکس رو نشان دهم.

اگرچه شیئ پیدا شده از لحاظ حجم کوچک ولی جلوه ها و گوشه های تاریکی از اورامان را برایمان روشن می کند که زن در این ناحیه چند صد سال پیش چه قداستی داشته و دارای چه قدرتی در تصمیمات سیاسی – اجتماعیشان بوده است . ریشه های فمنیسم را باید در این جور جوامع یافت

                                           آتشکده پاوه

بنا به گفته عمادالدین دولتشاهی تاریخدان برجسته ایرانی مسیر حرکت زرتشت برای تبلیغ دین هور مزدی  از ماهیدشت کرمانشاه  به طرف اسلام آباد غرب و سپس از آنجا به پاوه و به سنندج بوده است .  (بهمن سلطانی: 1386 ص1072  )

یادگار زرتشت پیغمبر خدا در این ارشادی که انجام میدهد آتشکده ای فصلی بوده که قدمتش  به 800 سال قبل از میلاد می رسد  و بزرگترین آتشکده ایران پس از آذر گشنسب در ارومیه بحساب می آید. روایت است که پادشاهان ساسانی به احترام و قداست این آتشکده پیاده به زیارت آن می رفته اند. این آتشکده نشانه ای از آیین 1100 ساله هورمزدی در این منطقه بوده که با از سر گزراندن برفو بورانهای سوزان  همچنان پس از چند صده همچنان  باقیست . (میلر) محقق غربی  نیز  معتقد است که مردم اورامان و علی الخصوص پاوه در تاریخ  484 تا488 میلادی به دین مسیحیت گرویده اند . عده ای نیز بر این باور بوده اند که محله (سه ردی) پاوه در قدیم سردابه ای بوده که نوزادان را در آن غسل تعمید داده اند . در این دوره چند ساله که آیین مسیحی بر اینجا غالب بوده  ارکان حکومتی ساسانی به آنجا رفته " که از قضا  (پاو) پسر شاهپور پسر کیوس پسر انوشیروان  دادگر بوده که به احداث مجدد این  آتشکده پرداخته و  دین زرتشت را به آنجا برمیگرداند . این نظریه میلر در کتاب( تاریخ کلیسای قدیم در امپراطوری روم و ایران )آمده است.

منابع:

1 . تاریخ زبان کردی(اورامی)/ محمد امین اورامانی . بغداد: انتشارات روشنفکری کرد دانشگاه صلاح الدین:1940,

 2. تاریخ کرد و کردستان و (توابع)/ محمد مردوخ کردستانی- سنندج: انتشارات غریقی-1351,

 3. جغرافیای اورامان / مولفان : محمد غریب معاذی نژاد- کیهان احمدی-تهران: احسان1382,

4 . میژوی هه ورامان(تاریخ اورامان)/ محمد امین اورامانی- تهران: بلخ, 1380

5. تاریخ اورامان / مظفر بهمن سلطانی- تصحیح و تعلیقات نادر کریمیان سردشتی- تهران: احسان-1386 ,

6-استفاده از منابع اینترنتی