دیارما،سرزمین گیاهان دارویی،زینتی وخوراکی

گردآوری:مصطفی ویسمرادی

بومادران-بوژانه

گیاهی پایا وبابرگهای بابریدگی های عمیق وگلهای مجتمع وزردرنگ که دراکثرنواحی کردستان می رویدوبرای دفع کرم وصفرا جوشانده آن به کارمی رود.

این گیاه درعصربابلی ها برای تهیه مومیایی به کارمی رفته ودکتر معروف مادبیشتر بیماریهای صعب العلاج آن دوران را معالجه کرده ومعروفیت چشمگیری داشته بطوریکه تاریخ شناس فرانسوی دمرگان می فرماید :نام او namri نمری بوده و ولایت کردستان درعصربابلی ها بنام این پزشک نمری گفته می شده ودربیمارستان مادی آلان درسردشت وسازان درغرب پاوه طبابت می کرده از شهر سازان که 2790 سال پیش شهری مهم درعهد مادبوده آثاری به جای  نمانده وفقط نام آن درگفته های هرودوت وتاریخ قدیم یونان به چشم می خورد شلمه نصردوم برای دستگیری این پزشک معروف مادی به ولایت نمری یا کردستان تاخته ودرسال 823 قبل از میلاد بایورش به اطراف دیاله درکردستان جنوبی شهر «سازان»را تخریب کرده ونمری را با 5000 اسیر مادی به بابل وجنوب دیاله کوچانده وپادشاه ولایت کردستان به نام میردوک علیه شلمه نصردرکوهها دست به طغیان زده ومجسمه این پادشاه مادی به نام میردوک هنوز درشمال پاوه به چشم می خورد ونام پزشک معروف هم درآوازهای کردی اورامی ومکریانی به نام« الله نمری» هنوز زمزمه وسراییده می شود.

هه زوی یا آویشن کوهی که درنواحی کوهستانی می روید وبا بوی معطری که دارد خودش را به رهگذران معرفی می کندجوشانده آن برای استخوان دردوانواع شکم دردمفید بوده وتوصیه شده است.

 

 محل رویش آویشن درروستای ما

ته نگه زی –تنگس یابادام کوهی مریوانی:

 دردامنه های غربی وشمالی زاگرس یافت می شوددرداروسازی وتهیه آجیل وداروی تقویتی موی سروفیت استفاده می شودبه عقیده ابن سینا بهترین داروی کرم کش بخصوص کرمهای آسکاریس وکرمک می باشد.

ته نگه ز آمدن بهاررا خبرمی دهد:

ته نگه ز دورن برالو وته یار

سیای وشکه دار نیشانه ی وه هار

ئه شکوفه ی وه ش بو ته نگه زان وه شه ن

سه یر توول ته ر وه هاران وه شه ن

 

زالزالک-بلچی:

برای امراض قلبی موثراست وجوشانده برگهای ومیوه آن را برای دفع سنگ کلیه وسنگ صفرامفیدمی دانند.

لاله واژگون –شلیره-قه قله بازی (گویند که کوبیده ریشه آن باآردگندم وروغن زیتون ضددمل وانواع غده های خنازیر وزیر بغل وران است).

 

ریواس –ریواوی مقوی معده بوده وجگررا ازگرمای زیاد مصون می داردشیره آنرااگرباگل بنفشه وگیاه شنگ بجوشانیم برای دفع سنگ صفراوسنگ مثانه مفید وآزموده است.

 

سوره هه راله-مریم گلی کوهی-نعناع زینتی –چاو مه جنون:

این گیاه دافع حشرات وعقرب وجانورا ن موذی مثل موش وغیره است وکوبیده آن رااگربرجای نیش زنبور وجای دهان سوسمارصحرائی وسوسمارخانگی بگذاریم ورم آن را برطرف کرده وبسیارسودمند است.

برطبق یک افسانه کردی که درچامه های کردی مثل شاهنامه نقل شده موقع چیره شدن فریدون پسرآبتین وکاوه آهنگر برضحاک تازی وماردوش چون درفصل بهار وخردادماه این حادثه تاریخی اتفاق افتاد مردم کرد برای پادشاه پیروز خود دسته هایی ازاین گیاه سرخ فام راازبلندیهای کوهستان چیده وبردند که به معنی پیروزی کوهستان بردشت تازی نشین وخون سرخ مدافعین کوهستان است سووره هه راله (سووره هه رد)یعنی پیام کوهستان برضدضحاک یابوی آورکوهستان.

انغوزه«که ما زه رده»

 گیاه باریجه«لو»